بنزین در ایران: بمب ساعتی زیر پای مردم؟ تحلیل تکاندهنده!
ایران با چالش قاچاق سوخت و تورم ناشی از یارانه بنزین روبروست.
چالش قیمت بنزین در ایران: ارزان، گران یا نیازمند بازنگری؟
نگاهی به دیدگاههای متفاوت درباره نرخ بنزین
در روزهای اخیر و پس از تصویب قانون سهنرخی شدن بنزین، بحثهای فراوانی پیرامون قیمت این حامل انرژی در ایران شکل گرفته است. دیدگاههای متفاوتی در این زمینه مطرح است؛ عدهای معتقدند بنزین در ایران ارزان است و افزایش قیمت آن میتواند به کنترل مصرف و تورم کمک کند. در مقابل، گروهی دیگر باور دارند که قیمت بنزین در مقایسه با بسیاری از کشورها گران است و افزایش آن منطقی نیست، زیرا درآمد مردم به دلار نیست.
سیر تاریخی قیمت بنزین در ایران: از دهه ۷۰ تا امروز
روند قیمتگذاری بنزین در ایران از دهه هفتاد شمسی تاکنون دستخوش تغییرات متعددی بوده است. در سال ۱۳۷۳ قیمت هر لیتر بنزین تنها ۵ تومان بود که با افزایش تدریجی، در سال ۱۳۸۳ به حدود ۸۰ تومان رسید. تصویب قانون "تثبیت قیمتها" منجر به ثبات قیمت تا سال ۱۳۸۶ شد، اما افزایش مصرف را در پی داشت که نهایتاً به اجرای قانون هدفمندی یارانهها و دوگانگی قیمت (سهمیهای و آزاد) در سال ۱۳۸۶ منجر شد. در سال ۱۳۸۹، قیمت سهمیهای به ۴۰۰ تومان و آزاد به ۷۰۰ تومان افزایش یافت. با وجود ثابت ماندن قیمتها در دهه ۹۰ به دلیل تحریمها و تورم، در سال ۱۳۹۴ بنزین تکنرخی و به ۱۰۰۰ تومان رسید. در نهایت، در آبان ۱۳۹۸، طرح افزایش قیمت بنزین به ۳۰۰۰ تومان برای سهمیه و ۴۰۰۰ تومان برای نرخ آزاد اجرا شد که با واکنشهای اجتماعی همراه بود.
قاچاق سوخت و معضل واردات؛ پیامدهای ثبات قیمت
ثبات قیمت بنزین در سالهای اخیر، بهویژه با توجه به تفاوت فاحش با کشورهای همسایه، منجر به افزایش قاچاق سوخت شده است. برآوردهای اولیه از قاچاق روزانه ۲۰ میلیون لیتر حکایت دارد که بخش قابل توجهی از نیاز داخلی را تحتالشعاع قرار داده و منجر به واردات سوخت شده است. به طوری که پیشبینی میشود در سال جاری بیش از ۵.۵ میلیارد دلار صرف واردات سوخت شود. ارزانترین قیمت بنزین در کشورهای همسایه ایران، کویت با حدود ۳۹ هزار تومان است، این در حالی است که حتی با افزایش قیمت بنزین در ایران به حدود ۴۰ هزار تومان نیز قاچاق سوخت همچنان صرفه اقتصادی خواهد داشت.
ارزیابی قیمت بنزین: فراتر از قیمت اسمی
در نگاه اول، قیمت بنزین در ایران (۰.۰۱ تا ۰.۰۲ دلار) ارزان به نظر میرسد، اما این تنها یک روی سکه است. قیمت بالای خودروهای داخلی، سهم قابل توجه هزینه خرید خودرو از درآمد ماهانه، و ضعف حملونقل عمومی، شهروندان را به استفاده از خودروی شخصی ترغیب میکند. همچنین، مصرف سوخت بالای خودروهای داخلی و فرسودگی بخش عمدهای از ناوگان حملونقل کشور، بر حجم بالای مصرف سوخت تأثیرگذار است. در حالی که کشورهای پیشرو به سمت خودروهای پاک حرکت میکنند، خودروسازان داخلی هنوز در این زمینه گامهای مؤثری برنداشتهاند.
تأثیر افزایش قیمت بنزین بر اقتصاد و خانوارها
برخلاف بسیاری از کشورها که سازوکارهای کنترلی در مواجهه با تورم ناشی از افزایش قیمت سوخت دارند، در ایران این افزایشها غالباً تأثیر گسترده و چندوجهی بر سایر کالاها و خدمات دارند. ضعف نظارت بر زنجیره تولید و توزیع، عدم تطبیق تدریجی با تغییرات، و انتقال هزینهها به مصرفکننده نهایی، از جمله دلایل این امر است. رانندگان تاکسی و حملونقل عمومی بخش عمدهای از هزینههای خود را به سوخت اختصاص میدهند و هرگونه افزایش قیمت، اثر تورمی بر سایر کالاها و خدمات خواهد داشت. همچنین، خانوارهای کمدرآمد که بخش بیشتری از هزینههایشان صرف حملونقل میشود، تحت فشار شدیدتری قرار میگیرند.
یارانهای که به همه نمیرسد
آمارها نشان میدهد که تنها حدود ۵۶.۴ درصد از خانوارهای ایرانی خودروی شخصی دارند. این بدان معناست که بخش قابل توجهی از جامعه از یارانههای مرتبط با سهمیهبندی بنزین منتفع نمیشوند. از سوی دیگر، برخی خانوارها ممکن است چندین خودرو داشته باشند و به طور نامتناسبی از یارانه بهرهمند شوند. این نابرابری در بهرهمندی، لزوم بازنگری در سیاستهای یارانهای را برای تضمین عدالت اجتماعی و کاهش شکاف بهرهمندی، ضروری میسازد.
معمای حقوق و بنزین؛ آیا قیمت بنزین در ایران واقعاً ارزان است؟
مقایسه سرانه حقوق با قیمت بنزین، شاخص مناسبتری برای ارزیابی قیمت نسبی است. با حداقل حقوق روزانه در ایران، شهروندان قادر به خرید لیترهای بیشتری بنزین نسبت به آمریکا هستند، این در حالی است که قدرت خرید شهروندان آمریکایی به مراتب بالاتر است. این مقایسه نشان میدهد که قیمت بنزین در ایران به طور مطلق ارزان نیست، اما عوامل مختلفی از جمله وضعیت اقتصادی، سطح درآمد، و ساختار هزینهها، پیچیدگی این موضوع را افزایش میدهد.
راهکار برونرفت از چالش بنزین
برای کاهش مصرف سوخت و خروج از چالش فعلی، لازم است اقدامات چندوجهی در دستور کار قرار گیرد. افزایش کیفیت بنزین، بهینهسازی مصرف سوخت، مبارزه جدی با قاچاق، ارتقای حملونقل عمومی، و پرداخت یارانههای عادلانه به تمامی ایرانیان، از جمله راهکارهای کلیدی در این زمینه محسوب میشوند.
