شفافیت مالیاتی، غول فرار مالیاتی را سرنگون می‌کند! موج تحول سیستمی در راه است
قانون پایانه‌های فروشگاهی با هدف شفافیت مالیاتی و مبارزه با فرار مالیاتی، سامانه مودیان و صورتحساب الکترونیک را اجباری کرد.
اجرای قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان از ابتدای دی ماه 1404، تغییری بنیادین در نظام مالیاتی کشور ایجاد کرده و مودیان را ملزم به ثبت الکترونیکی صورت‌حساب‌های خرید خود می‌سازد. عدم رعایت این الزام، به محرومیت از دریافت اعتبار مالیاتی منجر خواهد شد.
سامانه مودیان؛ گامی در جهت شفافیت مالیاتی
سازمان امور مالیاتی کشور با اجرای «قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان» و طرح «نشان‌دار کردن مالیات»، دو راهبرد اساسی را برای افزایش شفافیت در نظام مالیاتی و تقویت اعتماد عمومی به کار گرفته است. هدف از این اقدامات، ریشه‌کن کردن فرار مالیاتی و ارتقاء حساب‌رسی سیستمی است که سازوکار سنتی وصول مالیات، به ویژه مالیات بر ارزش افزوده، را متحول می‌سازد.
سازوکار حساب‌رسی مبتنی بر صورتحساب الکترونیک
یکی از چالش‌های دیرینه نظام مالیاتی، اطمینان از واریز صحیح مالیات بر ارزش افزوده (VAT) دریافتی از مصرف‌کنندگان نهایی به خزانه دولت بوده است. پیش از این، این نگرانی وجود داشت که وجوه مالیات پرداختی توسط مصرف‌کننده نهایی، توسط فروشنده به سازمان امور مالیاتی منتقل نشود. این خلاء، بستری برای فرارهای مالیاتی از جمله استفاده از پایانه‌های فروش (پوز) ثبت شده به نام صنوف دیگر را فراهم می‌کرد.
برای رفع این معضل، سازمان امور مالیاتی سازوکاری مبتنی بر صدور صورتحساب الکترونیک را از طریق اجرای «قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان» طراحی کرده است. بر اساس این مقررات، فروشندگان موظف به ثبت الکترونیکی فروش‌های خود هستند. این فرایند، نه تنها خریدار را از انجام معامله الکترونیکی آگاه می‌سازد، بلکه تمامی اطلاعات فروش را به صورت لحظه‌ای در سامانه مودیان و سازمان امور مالیاتی ثبت و نگهداری می‌کند.
این تغییر ساختاری، برای اکثر مودیان کشور، به ویژه مشاغل بزرگ و اشخاص حقوقی، یک تکلیف قانونی تلقی می‌شود. تنها برخی از کسب‌وکارهای کوچک که فروش کالاهای با نرخ‌های متفاوت مالیات بر ارزش افزوده را دارند، از این قاعده مستثنی هستند.
پایان اعتبار خرید برای صورت‌حساب‌های کاغذی
یکی از مهم‌ترین تحولات سیستمی که مودیان باید به آن توجه ویژه داشته باشند، توقف اعطای اعتبار مالیاتی به صورت‌حساب‌های کاغذی است. طبق قانون بودجه 1404 و با استناد به بند "غین" تبصره یک این قانون، از ابتدای دی ماه سال 1404 به بعد، به صورت‌حساب‌های کاغذی و خارج از سامانه مودیان، «اعتبار خرید» یا «مالیات و عوارض خرید» تعلق نخواهد گرفت.
این تصمیم، به طور مستقیم بر مکانیزم حساب‌رسی مالیات بر ارزش افزوده مودیان تأثیرگذار است. در روال پیشین، مودیان پس از پایان هر دوره مالیاتی سه‌ماهه، میزان فروش و مالیات ارزش افزوده دریافتی (بدهی مالیاتی) و همچنین میزان خریدهای خود و مالیات پرداخت شده بابت آن (اعتبار مالیاتی) را ابراز می‌کردند. در صورت بیشتر بودن اعتبار خرید مودی نسبت به بدهی فروش او، مودی به سازمان امور مالیاتی بستانکار شده و سازمان موظف به پرداخت ما‌به‌التفاوت می‌شد.
اما با اجرای قانون جدید از دی ماه 1404، مودیانی که صورت‌حساب‌های خرید خود را به صورت الکترونیکی در سامانه ثبت نکنند، از حق دریافت اعتبار مالیاتی محروم خواهند شد. سخنگوی سازمان امور مالیاتی با اشاره به رصدهای انجام شده در دوره مالیاتی بهار 1404، اعلام کرد که حدود 90 درصد از کل حجم اعتبار خرید مودیان، خارج از سامانه و به صورت کاغذی بوده است. لذا، در صورت عدم اقدام مودیان به الکترونیکی کردن صورت‌حساب‌های خرید خود پیش از موعد مقرر (اول دی ماه 1404)، در اردیبهشت ماه 1405 (زمان محاسبه بدهی دوره مالیاتی زمستان 1404) با کاهش چشمگیر اعتبار خرید مواجه شده و متحمل بدهی مالیاتی غیرمنتظره خواهند شد.
طرح نشان‌دار کردن مالیات؛ تخصیص هدفمند و افزایش اعتماد عمومی
در کنار اصلاحات سیستمی، سازمان امور مالیاتی برای تقویت تعامل و تشویق رفتار مثبت مودیان، طرح «نشان‌دار کردن مالیات» را برای دومین سال متوالی اجرا کرده است. این طرح پاسخی به این پرسش عمومی است که «مالیاتی که پرداخت می‌کنیم، کجا صرف می‌شود؟»
با وجود تلاش‌های سازمان برای مبارزه با فرار مالیاتی و تمرکز بر مشاغل بزرگ، در حال حاضر کمتر از 50 درصد بودجه عمومی دولت از محل مالیات تأمین می‌شود. سازمان امور مالیاتی با هدف ایجاد اطمینان‌بخشی و نمایش محل مصرف مالیات، از سازمان برنامه و بودجه درخواست کرده است تا فهرست پروژه‌های عمرانی در سراسر کشور را در اختیار این سازمان قرار دهد.
در چارچوب این طرح، مودیان (صاحبان مشاغل) این امکان را خواهند داشت که در زمان پرداخت مالیات خود، محل مصرف آن را انتخاب نمایند. به این ترتیب، مودی مشخص می‌کند که سهم مالیات او به کدام پروژه در کدام استان یا شهرستان تخصیص یابد.
این طرح شامل حال تمامی صاحبان مشاغل می‌شود؛ سال گذشته حدود 12.5 میلیون نفر مشمول این طرح بودند (هرچند 9.5 میلیون نفر از آن‌ها مالیات صفر پرداخت کردند). امسال، قریب به 881 پروژه در قالب 18 هزار میلیارد تومان تخصیص اعتبار برای این طرح در نظر گرفته شده است. مشارکت عمومی در این طرح نیز قابل توجه بوده است؛ به طوری که سال گذشته حدود 350 هزار مودی محل مصرف مالیات خود را شخصاً انتخاب کردند و امسال نیز شاهد رقمی مشابه هستیم. این مشارکت نشان‌دهنده تعامل مثبت مودیان با سازمان در زمینه شفاف‌سازی مصرف مالیات است.
