فاجعه هوای شهرها در راه است: ۲.۶ میلیون خودروی مرگبار زیر پوست پایتخت!
نوسازی خودروهای فرسوده کلید کاهش آلودگی، مصرف سوخت و ناترازی انرژی است.
حدود ۲ میلیون و ۶۰۰ هزار دستگاه خودروی سواری و وانت فرسوده با عمر بیش از ۲۰ سال همچنان در ناوگان کشور تردد دارند. این خودروها به طور متوسط سالانه حدود ۸ میلیارد لیتر بنزین مصرف می‌کنند.
چالش خودروهای فرسوده و آلودگی هوا
آلودگی هوا یکی از جدی‌ترین معضلات کلانشهرهای کشور است که بخش قابل توجهی از آن به تردد خودروهای فرسوده و مصرف بالای سوخت‌های فسیلی بازمی‌گردد. این خودروها سهم بالایی در انتشار آلاینده‌های خطرناک، ذرات معلق و گازهای سمی دارند. به همین دلیل، نوسازی ناوگان و اسقاط خودروهای قدیمی به یکی از اولویت‌های اصلی مدیریت شهری و سیاست‌گذاری انرژی تبدیل شده است. نوسازی ناوگان حمل‌ونقل علاوه بر کاهش مصرف سوخت، راهکاری اساسی برای بهبود سلامت عمومی و کاهش آلودگی هوا محسوب می‌شود.
مصرف سوخت و ناترازی انرژی
بررسی‌ها حاکی از آن است که حدود ۲ میلیون و ۶۰۰ هزار دستگاه خودروی فرسوده با عمر بیش از ۲۰ سال در ناوگان کشور وجود دارند که سالانه حدود ۸ میلیارد لیتر بنزین مصرف می‌کنند. این حجم از مصرف، هزینه‌های سنگینی به شبکه حمل‌ونقل تحمیل کرده و سهم قابل توجهی در ناترازی انرژی کشور دارد. محاسبات نشان می‌دهد که حذف این خودروها می‌تواند تا ۷۰ درصد از نیاز اضافی بنزین کشور را کاهش دهد و به مدیریت پایدار مصرف انرژی کمک کند.
تأثیر خروج خودروهای فرسوده
ارزیابی‌های فنی نشان می‌دهد که خروج خودروهای فرسوده از چرخه مصرف، منجر به کاهش روزانه ۲۲ میلیون لیتر از مصرف بنزین خواهد شد. این کاهش، ضمن مدیریت ناترازی عرضه و تقاضای بنزین، به کاهش آلودگی هوا، کاهش فشار بر پالایشگاه‌ها و بهبود شاخص‌های سلامت شهری کمک شایانی می‌کند. با این حال، بسیاری از کلانشهرها همچنان با چالش آلودگی ناشی از تردد این خودروها روبرو هستند.
موانع پیش روی اسقاط خودروهای فرسوده
برنامه هفتم پیشرفت، اسقاط سالانه ۵۰۰ هزار دستگاه خودرو را هدف‌گذاری کرده است. اجرای این برنامه در سال‌های ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴ منجر به صرفه‌جویی سالانه یک و نیم میلیارد لیتر بنزین شده است. با این وجود، منابع حاصل از صرفه‌جویی مصرف سوخت به طور کامل به فرآیند نوسازی اختصاص نیافته است که این امر سرعت اجرای طرح را کاهش داده است. علاوه بر این، بخشی از اعتبارات پیش‌بینی‌شده برای صندوق حمایت از تحقیقات و توسعه صنایع پیشرفته (صحا) که مسئول تأمین مالی پروژه‌های نوسازی است، برای پرداخت مطالبات گندمکاران برداشت شده و هنوز بازگردانده نشده است. این کسری بودجه، اجرای برخی پروژه‌های نوسازی را با تأخیر مواجه کرده است.
نقش صندوق صحا و تسهیلات نوسازی
صندوق صحا با وجود کسری بودجه، ۶ هزار میلیارد تومان منابع فعال برای اجرای پروژه‌های نوسازی در اختیار دارد. این منابع صرف نوسازی ۹۶ هزار تاکسی و موتورسیکلت برقی، تأمین ۲۰ هزار موتورسیکلت برقی و اجرای پروژه ۱٬۵۳۴ دستگاه اتوبوس برقی می‌شود. همچنین، مشوق‌های ویژه‌ای برای نوسازی در نظر گرفته شده است، از جمله تسهیلات یک میلیارد و دویست میلیون تومانی بدون بهره برای خودروهای برقی و ۴۰۰ میلیون تومان تسهیلات برای جایگزینی تاکسی‌های فرسوده. تسهیلات ۱۲۰ تا ۱۵۰ میلیون تومانی نیز برای جایگزینی موتورسیکلت‌های بنزینی و برقی تخصیص یافته است.
تأثیر تولید و واردات خودرو بر اسقاط
روند اسقاط خودروهای فرسوده به میزان تولید و واردات خودرو نیز وابسته است. طبق قوانین، خودروسازان موظف هستند به ازای تولید هر چهار خودرو، اسقاط یک خودروی فرسوده را تضمین کنند. این نسبت تأثیر مستقیمی بر سرعت خروج ناوگان فرسوده دارد و یکی از شاخص‌های تحقق اهداف برنامه هفتم محسوب می‌شود.
بازگشت منابع مالی و تقویت اقتصاد چرخشی
مقرر شده است که ۴ هزار میلیارد تومان منابع برداشت‌شده از صندوق صحا تا پایان سال ۱۴۰۴ به این صندوق بازگردانده شود. بازگشت این منابع می‌تواند ظرفیت مالی اجرای طرح‌های نوسازی را تقویت کرده و به تسریع اسقاط خودروهای فرسوده کمک کند. افزایش سرعت نوسازی ناوگان، بهره‌گیری هدفمند از صرفه‌جویی‌های حاصل از کاهش مصرف سوخت، تقویت منابع مالی و همراهی مستمر خودروسازان، چهار محور اصلی کاهش ناترازی انرژی و ارتقای کیفیت حمل‌ونقل کشور هستند.
اهمیت نوسازی ناوگان در کاهش آلودگی هوا
خودروهای فرسوده یکی از بزرگ‌ترین منابع انتشار آلاینده‌ها در کلانشهرهای ایران هستند. نوسازی این ناوگان می‌تواند میزان انتشار آلاینده‌ها را به طور مستقیم کاهش دهد. خودروهای کهنه معمولاً چند برابر خودروهای جدید آلایندگی دارند. خروج میلیون‌ها خودروی فرسوده از چرخه تردد، یکی از مؤثرترین و سریع‌ترین راهکارها برای کاهش آلودگی در شهرهایی مانند تهران، مشهد، اصفهان و تبریز است.
توسعه حمل‌ونقل پاک و پایدار
استفاده از منابع حاصل از صرفه‌جویی سوخت برای تأمین مالی نوسازی، می‌تواند روند جایگزینی خودروها را به سمت مدل‌های پاک‌تر مانند خودروهای برقی و دوگانه‌سوز استاندارد سوق دهد. این مدل‌ها علاوه بر کاهش مصرف بنزین، به کاهش قابل توجه انتشار آلاینده‌ها کمک می‌کنند. تقویت منابع مالی نیز امکان توسعه حمل‌ونقل برقی را فراهم کرده و پروژه‌هایی مانند نوسازی تاکسی‌ها، اتوبوس‌ها و موتورسیکلت‌های برقی را سرعت می‌بخشد.
نقش همراهی خودروسازان
اجرای کامل قانون اسقاط به ازای تولید، از انباشته‌شدن خودروهای قدیمی جلوگیری می‌کند و تضمین می‌دهد که ورود هر خودروی جدید با حذف یک خودرو آلاینده همراه باشد. این هماهنگی، گام مهمی به سمت ایجاد یک چرخه پایدار برای کاهش آلودگی هوا محسوب می‌شود.
چشم‌انداز آینده
با ادامه روند نوسازی ناوگان، انتظار می‌رود در سال‌های آینده مصرف سوخت کشور کاهش یافته و شاخص‌های کیفیت هوا نیز بهبود قابل توجهی پیدا کنند. کاهش انتشار آلاینده‌ها، کاهش هزینه‌های درمانی مرتبط با بیماری‌های ناشی از آلودگی و افزایش سلامت عمومی، از پیامدهای مهم اجرای این برنامه است. در نهایت، نوسازی ناوگان حمل‌ونقل نقش کلیدی در حرکت کشور به سمت شهری سالم‌تر، حمل‌ونقل ایمن‌تر و محیط زیستی پاک‌تر ایفا خواهد کرد.
