نسل Z، هوش مصنوعی و مشاغل خانگی: آیا این سه، بازار کار ایران را منفجر می‌کنند؟
نسل Z با مهارت دیجیتال و فناوری، به ویژه هوش مصنوعی، در تحولات شغلی اقتصاد دیجیتال ایران نقش دارد و راهبردی برای مقابله با بیکاری جوانان و توسعه مشاغل خانگی است.
تحولات بازار کار ایران تحت تأثیر تغییرات نسلی و فناوری
نسل Z، نیروی محرکه بازار کار آینده
تحلیل‌های اخیر نشان می‌دهد بیش از یک‌سوم بازار کار رسمی کشور در اختیار متولدین دهه 70 به بعد است. این نسل با رفتارهای کاری، الگوهای مشارکت و انتظاراتی متفاوت از نسل‌های پیشین، بازار کار را در وضعیت گذار قرار داده است. رشد اقتصاد دیجیتال و ورود هوش مصنوعی بر این تحولات دامن زده است.
ویژگی‌های نسل Z و انتظارات شغلی
تصور نادرست از نسل Z به عنوان نسلی کم‌میل به مشارکت، با یافته‌های جدید در تضاد است. این نسل انگیزه کافی برای کار را دارد، اما سبک کاری متفاوتی را ترجیح می‌دهد. پذیرش استانداردهای زمانی نسل‌های گذشته برایشان دشوار است و ساعات کاری شناور یا عصرانه برایشان طبیعی‌تر به نظر می‌رسد. استقلال کاری، آزادی در زمان‌بندی و مالکیت بر خروجی کار برایشان مهم‌تر از امنیت شغلی کلاسیک است. جذب این نسل به مشاغلی است که با مهارت‌های دیجیتال و سبک زندگی شهری هم‌خوانی داشته باشد. لذا، مسئله اصلی، عدم انطباق ساختار رسمی اشتغال با الگوی رفتاری نسل جدید است.
اهمیت مشاغل خانگی و پلتفرمی برای نسل Z
مشاغل خانگی و کارهای پلتفرمی به عنوان یکی از محورهای مورد توجه معاونت اشتغال، پاسخی همزمان به نیازهای زنان شاغل و قالبی مناسب برای نسل Z محسوب می‌شود. این نوع مشاغل، امکان کار مستقل، انعطاف‌پذیری زمانی، هم‌افزایی با مهارت‌های دیجیتالی، و قابلیت رشد سریع در بازار آنلاین را فراهم می‌کنند. این حوزه می‌تواند یکی از مسیرهای اصلی کاهش بیکاری جوانان باشد، مشروط بر طراحی نظام حمایتی، بیمه‌ای و مالیاتی متناسب با آن.
دگرگونی مهارتی و بازتعریف مشاغل
مهارت‌هایی مانند برنامه‌نویسی، طراحی صنعتی و مدیریت پلتفرمی از سطح مهارت‌های مکمل به پیشران‌های اصلی اشتغال ارتقا یافته‌اند. این روند نیازمند بازطراحی نظام مهارت‌آموزی است. دانشگاه به تنهایی پاسخ‌گو نیست و بازار کار از مشاغل اداری ثابت به سمت مشاغل پروژه‌ای حرکت می‌کند. بازار کار رسمی باید انعطاف‌پذیرتر شود تا استعدادهای دیجیتال جذب آن گردند. استارت‌آپ‌ها و پلتفرم‌ها به جای صنایع بزرگ، موتور جذب نیروی کار متخصص شده‌اند.
هوش مصنوعی؛ فرصتی برای اشتغال
ورود هوش مصنوعی، طبقه‌بندی مشاغل را به شکلی اساسی تغییر خواهد داد. این فناوری نه تنها تهدید شغلی نیست، بلکه افزاینده اشتغال جدید تلقی می‌شود. اقتصاد ایران با ظرفیت بالا برای ادغام نیروی انسانی با فناوری، پتانسیل ایجاد مشاغل جدید مبتنی بر داده، محتوا و مدیریت فناوری را داراست. صنایع کوچک و متوسط نیز می‌توانند با استفاده از هوش مصنوعی بهره‌وری خود را افزایش دهند. این فرصت، مستلزم تغییر نگاه سیاست‌گذاری از ترس تکنولوژی به تأمل هوشمندانه است.
چالش‌های ساختاری بازار کار در دوره گذار
ترکیب رفتار نسلی، فناوری و ساختار سنتی اشتغال، چالش‌های جدیدی را ایجاد کرده است: شکاف میان مهارت‌های مطلوب و عرضه‌شده؛ انعطاف‌ناپذیری بازار کار رسمی؛ فقدان مدل‌های حمایتی مناسب برای اشتغال خانگی و پلتفرمی؛ و کندی نهادهای سنتی در تطبیق با موج فناوری. این چالش‌ها نیازمند بازطراحی نهادی، قانونی و آموزشی بر اساس واقعیت‌های دیجیتال است.
نسل Z؛ موتور تحول و پیشبرد اهداف اشتغال
با سیاست‌گذاری اشتغال هماهنگ با روندهای نسلی و فناوری، ایران می‌تواند از ظرفیت نسل Z برای گسترش اقتصاد دیجیتال، افزایش مشارکت اقتصادی زنان، رشد اقتصاد خرد و کارآفرینی شخصی، و افزایش بهره‌وری صنایع بهره‌مند شود. نسل Z با مهارت‌های دیجیتال و الگوی فکری مستقل، بیشترین هم‌خوانی را با آینده شغلی ایران دارد.
بازار کار ایران در مرحله گذار به عصری جدید قرار دارد که در آن نه ساختارهای سنتی اشتغال و نه رویکردهای قدیمی به مهارت، فناوری و مشارکت پاسخ‌گو هستند. الگوی کاری نسل Z با بازار کار رسمی همسو نیست و نیازمند بازطراحی ساختاری است. اشتغال خانگی و پلتفرمی، مهارت‌های دیجیتال و هوش مصنوعی، محورهای اصلی اشتغال آینده را تشکیل می‌دهند. سیاست‌گذاری اشتغال باید بر این واقعیت‌ها تکیه کرده و ساختارهای نهادی، قانونی و آموزشی را با آن‌ها همسو سازد تا از عمیق‌تر شدن شکاف میان نسل جدید و بازار کار رسمی جلوگیری شود.
