حمله غول‌های فناوری: پایان عصر اشتغال سنتی یا فصل نوین «رشد اقتصادی بدون انسان»؟

تحلیلگر اقتصادی: ظهور هوش مصنوعی، گسستی عمیق در رابطه سهام و اشتغال آمریکا

هم‌نوایی تاریخی سرمایه و کار: روایتی آشنا تا پیش از 2023

تا پیش از سال 2023، نمودار شاخص سهام S&P 500 و فرصت‌های شغلی در اقتصاد آمریکا، مسیری کم‌وبیش هم‌جهت را طی می‌کردند. رونق شرکت‌ها و افزایش سودآوری (که در رشد شاخص S&P 500 منعکس می‌شد) به طور طبیعی منجر به افزایش تقاضا برای نیروی کار و ایجاد فرصت‌های شغلی جدید می‌گردید. در مقابل، بحران‌های اقتصادی مانند رکود سال 2008، هر دو شاخص را به سمت نزول سوق می‌داد. این هم‌بستگی، اساس یک قرارداد اجتماعی نانوشته بود که موفقیت سرمایه را به بهبود وضعیت اشتغال پیوند می‌زد و اطمینان از توزیع عادلانه منافع رشد اقتصادی را به سیاست‌گذاران می‌داد.

گسست بزرگ: حاکمیت منطق الگوریتمی و واگرایی بی‌سابقه

نقطه عطف این روایت آشنا، حوالی سال 2023 و همزمان با ظهور انفجاری هوش مصنوعی مولد رخ داد. از این پس، هم‌نوایی تاریخی جای خود را به واگرایی بی‌سابقه و تأمل‌برانگیزی داد. در حالی که شاخص S&P 500 با شتابی خیره‌کننده به ثبت رکوردهای جدید ادامه می‌داد، نمودار فرصت‌های شغلی مسیر خود را جدا کرده و وارد سراشیبی شد. این پدیده، حاصل مستقیم بازآرایی ساختاری است که در آن، بهره‌وری انسانی با بهره‌وری الگوریتمی جایگزین شده است. ابزارهایی مانند ChatGPT به شرکت‌ها این امکان را دادند که وظایف شناختی متعددی را با هزینه‌ای کمتر و سرعتی بالاتر به الگوریتم‌ها واگذار کنند. این امر منجر به کاهش هزینه‌های نیروی انسانی، افزایش حاشیه سود و در نتیجه، پرواز ارزش سهام شد؛ سرمایه راهی برای رشد یافته است که دیگر به اشتغال‌زایی انبوه نیاز ندارد.

چشم‌انداز پیش‌رو: قطبی شدن بازار کار و چالش‌های ایران

این واگرایی، پیامدهای عمیقی برای آینده بازار کار در سراسر جهان و به ویژه برای ایران خواهد داشت. در مقیاس جهانی، شاهد تشدید قطبی شدن بازار کار خواهیم بود؛ تقاضا برای نخبگان خلاق و استراتژیست‌ها افزایش یافته و مشاغل خدماتی-فیزیکی پابرجا می‌مانند، اما "طبقه متوسط مشاغل دانشی" بیشترین تهدید را تجربه خواهد کرد که می‌تواند نابرابری‌های اجتماعی را تشدید کند.

برای ایران، این روند چالشی پیچیده‌تر و حیاتی‌تر را پیش رو قرار می‌دهد. هوش مصنوعی می‌تواند فرصتی برای جهش شرکت‌های دانش‌بنیان باشد، اما در اقتصادی با معضل بیکاری ساختاری جوانان تحصیل‌کرده، ورود این فناوری بدون استراتژی ملی هوشمندانه برای بازآفرینی مهارت‌ها و تحول در نظام آموزشی، می‌تواند به بحران اشتغال عمیق‌تری دامن بزند.

مدیریت گذار: بازنویسی قرارداد اجتماعی برای عصر جدید

فرصتی برای انفعال باقی نمانده است. چالش اصلی، مقاومت در برابر این تغییر نیست، بلکه مدیریت این گذار است. آینده از آن جوامعی است که این گذار را به عنوان یک واقعیت انکارناپذیر پذیرفته و مدلی برای همزیستی سازنده انسان و الگوریتم طراحی کنند، قرارداد اجتماعی خود را متناسب با این دوران جدید بازنویسی نمایند.

کاوه قدیری، کنشگر توسعه