مهارت‌آموزی یا بیکاری؛ سرنوشت تلخ تحصیلکردگان در ایران؟
مرکز آمار ایران بیکاری فارغ‌التحصیلان را به دلیل عدم تطابق مهارت‌های کاربردی نظام آموزشی با بازار کار و نمایشگاه کار شریف، موضوع نرخ مشارکت اقتصادی و جذب نیروی کار دانشگاه و اقتصاد مطرح کرده است.
آخرین گزارش مرکز آمار ایران تصویری دوگانه از وضعیت اشتغال فارغ‌التحصیلان دانشگاهی ارائه می‌دهد. بر اساس داده‌های رسمی، سهم فارغ‌التحصیلان دانشگاهی از کل شاغلان کشور از ۱۲.۶ درصد در سال ۱۳۸۴ به ۲۷ درصد در تابستان ۱۴۰۴ رسیده است؛ افزایشی حدود ۳۵ درصد که نشان‌دهنده گسترش حضور دانش‌آموختگان در بازار کار است. با این حال، این رشد ظاهری در اشتغال، نتوانسته سایه سنگین بیکاری میان جوانان تحصیل‌کرده را کاهش دهد.
نرخ بیکاری و مشارکت اقتصادی
مرکز آمار اعلام کرده است که در تابستان ۱۴۰۴، نرخ بیکاری جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر ۷.۴ درصد و نرخ مشارکت اقتصادی ۴۰.۸ درصد بوده است. هرچند نرخ بیکاری در مقایسه با تابستان سال گذشته حدود ۰.۱ درصد کاهش یافته، اما در عمق این آمار، واقعیتی پنهان وجود دارد: سهم بیکاران تحصیل‌کرده طی دو دهه اخیر دو برابر شده است. یعنی، در حالی که شمار شاغلان دارای مدرک دانشگاهی رشد چهاربرابری داشته، همچنان بسیاری از فارغ‌التحصیلان در صف انتظار شغل مانده‌اند.
ناهماهنگی میان مهارت‌ها و نیاز بازار کار
کارشناسان اقتصادی معتقدند ریشه این عدم تعادل، در ناهماهنگی میان مهارت‌های دانشگاهی و نیازهای واقعی بازار کار نهفته است. نظام آموزشی کشور هنوز نتوانسته خود را با تحولات سریع فناوری، رشد اقتصاد دیجیتال و نیازهای جدید صنایع سازگار کند. به عنوان نمونه، رشته‌هایی چون مدیریت، حسابداری یا حقوق، با وجود حجم بالای فارغ‌التحصیلان، کمتر با فرصت‌های شغلی واقعی منطبق‌اند. برعکس، مشاغلی در حوزه فناوری اطلاعات، تحلیل داده، انرژی‌های نو و مهارت‌های فنی در صنایع کوچک و متوسط، با کمبود نیروی متخصص مواجه‌اند.
نقش تجربه عملی و مهارت‌های کاربردی
از سوی دیگر، بخش مهمی از مشاغل موجود در بازار ایران به تجربه عملی و مهارت‌های کاربردی بیش از مدرک تحصیلی وابسته است. این مسئله باعث شده بسیاری از فارغ‌التحصیلان با وجود داشتن مدرک دانشگاهی، در رقابت با نیروهای دارای مهارت فنی شکست بخورند. نهادهای آموزشی و وزارت علوم طی سال‌های اخیر تلاش‌هایی برای اصلاح برنامه‌های درسی و تقویت آموزش‌های مهارتی انجام داده‌اند، اما شواهد نشان می‌دهد هنوز فاصله میان دانشگاه و بازار کار پابرجاست.
چالش‌های جدی پیش روی فارغ‌التحصیلان
در نتیجه، چشم‌انداز بازار کار فارغ‌التحصیلان، علی‌رغم افزایش سهم آنان در اشتغال، همچنان با چالش‌هایی جدی روبروست. اگر ارتباط میان دانشگاه‌ها، بخش خصوصی و نهادهای توسعه اشتغال تقویت نشود، احتمال تداوم این روند و افزایش بیکاری تحصیلکردگان در سال‌های آینده دور از انتظار نیست.
اهمیت مهارت در اشتغال دانشجویان
سید مالک حسینی، معاون اشتغال وزارت کار، با تأکید بر نقش مهارت در اشتغال دانشجویان گفت: اگر تمرکز بر مهارت‌های تخصصی بر روی دانشجویان سال اولی که ابتدای راه هستند، بیشتر شود تا بتوانند مهارت‌های خود را افزایش دهند، آنها با شناخت بهتر و فرصت بیشتری اقدام به انتخاب مسیر شغلی خود خواهند کرد.
بسترهای اشتغال و فناوری‌های نوین
حسینی اظهار داشت: خوشبختانه در حال حاضر ما بسترهای خوبی برای اشتغال در کشور داریم. فناوری‌های دیجیتال و بسترها و پلتفرم‌هایی که همرسانی بین نیروی کار و شرکت‌ها و بنگاه‌ها را برقرار می‌کنند، همچنین نشست‌ها و نمایشگاه‌هایی که به صورت حضوری اقدام به جذب نیروی کار می‌کنند، از جمله این بسترها هستند.
نقش نمایشگاه‌های کار در ایجاد تعامل
وی با اشاره به برگزاری نمایشگاه‌هایی مانند نمایشگاه کار دانشگاه شریف گفت: شاید از نظر مقیاسی این مدل نمایشگاه‌ها افراد کمتری را در بر بگیرد اما پایداری بیشتری دارد، چون امکان گفتگوی حضوری وجود دارد. تخصص و مهارت بخشی از فضای جذب و اشتغال است و تناسب کار با روحیات فردی موضوع مهمی است که در نمایشگاه‌های حضوری بیشتر اتفاق می‌افتد.
فاکتورهای اصلی جذب نیروی کار
معاون وزیر کار افزود: آنچه که برای متقاضیان و شرکت‌کنندگان در این نمایشگاه مهم است، تخصص، مهارت، دانش، میزان حقوق و دستمزد و مسیر شغلی است که برای فرد تعریف می‌شود؛ اینها جزء فاکتورهای اصلی جذب فرد به شمار می‌آیند.
لزوم تولید مهارت به جای مدرک
افزایش تحصیلات عالی، بدون همسویی با نیازهای واقعی بازار کار و برنامه‌ای جدی برای آموزش مهارت‌های کاربردی، تنها منجر به گسترش بحران اشتغال در میان نخبگان و فارغ‌التحصیلان خواهد شد. وقت آن رسیده است که دانشگاه‌ها، سیاست‌گذاران و کارفرمایان به جای تولید مدرک، به تولید مهارت بیندیشند.
بحران اشتغال فارغ‌التحصیلان: مسئله‌ای ساختاری و فرهنگی
بحران بیکاری فارغ‌التحصیلان در ایران بیش از آنکه اقتصادی صرف باشد، یک مسئله ساختاری و فرهنگی است. نظام آموزش عالی طی سال‌ها بیشتر بر گسترش پذیرش و اعطای مدرک متمرکز بوده تا بر کیفیت و کارآمدی آموزش. این امر منجر به تولید انبوه فارغ‌التحصیلانی شده که نه آماده ورود به بازار کارند و نه ابزارهای لازم برای کارآفرینی را دارند. چنین روندی، اعتماد عمومی به ارزش مدرک دانشگاهی را کاهش داده و چالش‌هایی اجتماعی از جمله مهاجرت نخبگان و ناامیدی جوانان از آینده شغلی را تشدید کرده است.
بازنگری بنیادین در رابطه دانشگاه و اقتصاد
به نظر می‌رسد برای برون‌رفت از این وضعیت، ایران نیازمند یک بازنگری بنیادین در رابطه میان دانشگاه و اقتصاد ملی است. پیوند میان آموزش، مهارت، و اشتغال باید از سطح شعار به برنامه‌های اجرایی تبدیل شود. تربیت نیروی انسانی ماهر نه تنها می‌تواند به کاهش بیکاری تحصیلکردگان کمک کند، بلکه موتور محرک رشد اقتصادی و نوآوری در کشور خواهد بود. اگر این گسست اصلاح نشود، افزایش تعداد فارغ‌التحصیلان، به جای نشانه پیشرفت، به شاخصی از بیکاری تحصیلی مبدل خواهد شد.
نمایشگاه کار شریف؛ بستری برای تعامل کارجو و کارفرما
آمارها بیانگر این است که نمایشگاه کار شریف، بستری برای تعامل مستقیم کارجو و کارفرما فراهم می‌کند. در این رویداد، سازمان‌های شرکت‌کننده موقعیت‌های شغلی مختلف خود را ارائه می‌دهند و کارجو با مراجعه به نمایشگاه کار علاوه بر کسب اطلاعات درباره شرکت‌ها و ارسال رزومه، با نمایندگان هر سازمان به طور مستقیم گفت‌وگو می‌کند.
جذب نیروی کار در دوره‌های نمایشگاه کار شریف
تاکنون بیش از ۳۰۰ سازمان دولتی و خصوصی قریب به ۴ هزار نیروی کار خود را طی ۱۴ دوره نمایشگاه کار دانشگاه صنعتی شریف جذب کرده‌اند.
