گنج پنهان روی پشت بام ها در ایران
در حالی که سرمایه‌گذاری در نیروگاه‌های خورشیدی خانگی در ایران با دوره بازگشت سرمایه ۳ تا ۴ ساله، یکی از جذاب‌ترین فرصت‌های اقتصادی محسوب می‌شود، توسعه این انرژی پاک همچنان به کُندی پیش می‌رود.
به گفته محمود کریمی، نایب رئیس انجمن سازندگان تجهیزات تجدیدپذیر، مجموعه‌ای از موانع سیاستی، مالی و قانونی، از جمله تأخیر در به‌روزرسانی نرخ خرید تضمینی برق، مانع اصلی بر سر راه تحقق پتانسیل عظیم این حوزه شده است.
پتانسیل اقتصادی انکارناپذیر
بر اساس تحلیل‌های فنی و اقتصادی، سرمایه‌گذاری در نیروگاه‌های کوچک‌مقیاس خورشیدی کاملاً منطقی و سودآور است:
- بازگشت سریع سرمایه: با نرخ فعلی خرید تضمینی برق (حدود ۳,۸۲۰ تومان برای هر کیلووات ساعت در نیروگاه‌های ۵ کیلوواتی)، کل هزینه اولیه در مدتی بین ۳.۵ تا ۴ سال بازمی‌گردد.
- سودآوری بلندمدت: قراردادهای خرید تضمینی ۲۰ ساله هستند و پنل‌های خورشیدی استاندارد تا ۳۰ سال عمر مفید دارند. این پنل‌ها پس از ۳۰ سال نیز همچنان حدود ۸۷.۴ درصد از بازدهی اولیه خود را حفظ می‌کنند که سودآوری بلندمدت سرمایه‌گذار را تضمین می‌کند.
- هزینه نگهداری پایین: نگهداری این نیروگاه‌ها به شست‌وشوی دوره‌ای و بازبینی سالانه محدود می‌شود و هزینه جاری بسیار ناچیزی دارد.
موانع کلیدی؛ چرا توسعه متوقف شده است؟
محمود کریمی چهار مانع اصلی را دلیل کندی رشد این صنعت می‌داند:
- سیاست‌گذاری در قیمت‌گذاری: بزرگترین مانع، عدم به‌روزرسانی سالانه نرخ خرید تضمینی توسط وزارت نیرو است. طبق قانون، این نرخ باید متناسب با تورم و نرخ ارز تا خرداد هر سال اعلام شود، اما تأخیر مداوم در این امر، پیش‌بینی‌پذیری را از سرمایه‌گذاران سلب کرده و جذابیت اقتصادی را از بین می‌برد.
- حمایت ناکافی مالی: اگرچه نهادهایی مانند صندوق امید و صندوق نوآوری تسهیلاتی ارائه می‌دهند، اما این حمایت‌ها برای پوشش نیاز گسترده بازار کافی نیست و دسترسی به وام‌های بانکی همچنان یک چالش جدی برای متقاضیان است.
- تبعیض در حمایت: به گفته کریمی، “نیروگاه‌های کمیته امداد به دلیل دریافت نرخ خرید بالاتر، شرایط بهتری دارند”، در حالی که سایر سرمایه‌گذاران حقیقی از این حمایت ویژه برخوردار نیستند. این سیاست یک بام و دو هوا، مانع شکل‌گیری یک بازار رقابتی و یکپارچه می‌شود.
- خلاءهای قانونی و اجرایی: نبود قوانین شفاف در دو حوزه حیاتی، توسعه را با مشکل مواجه کرده است:
- عدم تعریف به عنوان “مشاعات”: نیروگاه باید به عنوان بخشی از مشاعات ساختمان تعریف شود تا مالکیت آن محدود به یک فرد نباشد و امکان مشارکت همه ساکنین فراهم گردد.
- نبود دستورالعمل برای اینورترهای هیبریدی: این تجهیزات امکان ذخیره و استفاده از برق در زمان قطعی را فراهم می‌کنند، اما دستورالعمل‌های اجرایی برای اتصال آن‌ها به شبکه هنوز تدوین نشده است.
مقایسه جهانی و هشدار استراتژیک
عقب‌ماندگی ایران در این حوزه زمانی آشکارتر می‌شود که با آمار جهانی مقایسه شود.
“در آلمان تنها در سال ۲۰۲۳ حدود ۱۴ هزار مگاوات نیروگاه خورشیدی نصب شد که بیش از ۹۵ درصد آن‌ها خانگی بودند. در ایران اما زیرساخت‌ها بیشتر برای نیروگاه‌های بزرگ مقیاس آماده شده است.”
کریمی هشدار می‌دهد که جهان به سرعت در حال گذار از انرژی‌های فسیلی به تجدیدپذیر است (بیش از ۸۰٪ نیروگاه‌های جدید دنیا از سال ۲۰۲۰ تجدیدپذیر بوده‌اند). اگر ایران با این تغییر مسیر جهانی همراه نشود، همانند صنعت خودرو که از کاربراتور به انژکتور مهاجرت کرد، در آینده صنعت انرژی کشور با چالش‌های جدی و انزوای فناورانه روبرو خواهد شد.
