بن‌سلمان و قمار بزرگ در کویر عربستان!
عربستان سعودی با پروژه نئوم در تلاش است یکی از جاه‌طلبانه‌ترین شهرهای آینده‌گرا را بسازد؛ شهری خطی به طول ۱۷۰ کیلومتر، بدون خودرو و بدون انتشار کربن، در امتداد دریای سرخ. این پروژه، بخشی از چشم‌انداز ۲۰۳۰ عربستان برای کاهش وابستگی به نفت است. با وجود سرمایه‌گذاری بیش از ۵۰ میلیارد دلار و برآورد هزینه ۸.۸ تریلیون دلاری، پروژه با تأخیرهای سنگین، هزینه‌های پنهان و چالش‌های فنی مواجه شده است.
عربستان سعودی ساخت یکی از بلندپروازانه‌ترین پروژه‌های شهری جهان را در دست دارد؛ نئوم، کلان‌شهری آینده‌گرا به طول ۱۷۰ کیلومتر در امتداد سواحل دریای سرخ. این شهر خطی با ساختاری دیواری، بدون خودرو، بدون خیابان و بدون انتشار کربن طراحی شده اما پشت این ظاهر پیشرفته و شیشه‌ای، چالش‌های فنی، هزینه‌های نجومی و تردیدهای روزافزون در جریان است.
نئوم بخشی کلیدی از برنامه تحول اقتصادی عربستان است
پروژه نئوم بخشی از برنامه چشم‌انداز ۲۰۳۰ عربستان است؛ طرحی اصلاحی به رهبری محمد بن‌سلمان ولیعهد این کشور با هدف کاهش وابستگی به نفت و تنوع‌بخشی به درآمدها. نام «نئوم» از ترکیب واژه یونانی neo به معنای «نو» و واژه عربی مستقبل به معنای «آینده» ساخته شده است.
نئوم در سال ۲۰۱۷ معرفی شد. این پروژه در استان تبوک در شمال غربی این کشور و نزدیک مرزهای اردن و مصر قرار دارد و مساحتی برابر با ۲۶٬۵۰۰ کیلومتر مربع را در بر می‌گیرد؛ شامل کوه‌ها، بیابان‌ها و خط ساحلی.
نئوم شامل چند منطقه شاخص با کاربری‌های متفاوت است:
نئوم در ابتدا با استقبال گسترده‌ای روبرو شد اما روند اجرا به شدت با موانع روبرو شده. در مهر ۱۴۰۳ (اکتبر ۲۰۲۴)، جزیره سینداله به عنوان اولین بخش از نئوم افتتاح شد، اما با سه سال تأخیر. هزینه ساخت این جزیره به ۴ میلیارد دلار رسید، در حالی که بخش‌هایی از آن هنوز تکمیل نشده است.
عربستان تا به امروز بیش از ۵۰ میلیارد دلار در پروژه نئوم سرمایه‌گذاری کرده. برآورد کلی اجرای کامل پروژه تا سال ۲۰۸۰ رقمی در حدود ۸.۸ تریلیون دلار را نشان می‌دهد، در حالی که فاز نخست پروژه که باید تا ۲۰۳۵ به پایان برسد، ۳۷۰ میلیارد دلار هزینه دارد.
بر اساس گزارش‌های داخلی، مشاوران شرکت McKinsey & Co و مدیران پروژه نئوم، پیش‌بینی سودآوری را بیش از واقعیت اعلام و هزینه‌های واقعی را پنهان کرده‌اند. در برخی موارد داده‌های مالی به‌طور هدفمند تحریف شده‌اند تا توجه سرمایه‌گذاران جلب شود.
شهر خطی نئوم با چالش‌های فنی و اجرایی روبه‌رو شده است
مرکز ثقل پروژه نئوم، شهر خطی The Line است؛ شهری به طول ۱۷۰ کیلومتر که قرار است ۹ میلیون نفر در آن زندگی کنند. دو برج آینه‌ای و موازی با ارتفاع ۵۰۰ متر طراحی شده‌اند و تمامی خدمات روزمره در فاصله پنج دقیقه‌ای پیاده‌روی در دسترس خواهد بود.
با این حال متخصصان ساخت‌وساز و مهندسان معتقدند که ارتفاع بسیار زیاد این سازه‌ها و ساخت آن‌ها در اقلیم بیابانی از لحاظ مهندسی و مالی به‌شدت پیچیده و پرهزینه است. بارها پیشنهاد کاهش ارتفاع مطرح شده اما ولیعهد با این ایده مخالف بود. بدین ترتیب دستور صرفه‌جویی هزینه‌ها از سایر بخش‌ها اعلام شد.
در نتیجه بخشی از پروژه‌ها تعلیق شده‌اند؛ از جمله تونل ریلی به طول ۳۰ کیلومتر. بخش ابتدایی The Line که قرار بود تا سال ۲۰۳۰ به طول ۱۶ کیلومتر تکمیل شود، اکنون به ۲.۵ کیلومتر کاهش یافته و زمان بهره‌برداری نیز تا ۲۰۳۴ به تعویق افتاده. این زمان‌بندی جدید با افتتاح ورزشگاهی برای جام جهانی فوتبال هماهنگ خواهد بود.
در پروژه تروجنا نیز هزینه‌ها ۱۰ میلیارد دلار افزایش یافته و برای جبران، قیمت اتاق‌های هتل چند برابر اعلام شده‌اند. این اقدام اما سودآوری واقعی را کاهش داده است.
طرح بلندپروازنه بن‌سلمان با کاهش شدید محبوبیت روبه‌رو شده است
عربستان همچنان از طریق صندوق سرمایه‌گذاری عمومی (PIF) به سرمایه‌گذاری در نئوم ادامه می‌دهد. این پروژه یکی از محورهای کلیدی چشم‌انداز ۲۰۳۰ برای خلق اقتصادی غیرنفتی و دانش‌محور است.
نئوم قرار است با حذف بسیاری از محدودیت‌های اجتماعی و قانونی، برای شرکت‌های بین‌المللی و ساکنان خارجی جذابیت بیشتری داشته باشد. محمد بن‌سلمان پروژه را با اهرام مصر مقایسه کرده و بر طراحی‌هایی چون «شهرسازی بدون جاذبه» و آسمان‌خراش‌های شیشه‌ای معکوس نظارت مستقیم دارد.
بر اساس نتایج یک نظرسنجی، شهروندان سعودی و ساکنان خارجی مجموعا قصد دارند ۴۸۹ میلیون دلار در املاک مسکونی و ۷۳۳ میلیون دلار در پروژه‌های بزرگ مانند نئوم سرمایه‌گذاری کنند. محبوبیت عمومی این پروژه به‌شدت کاهش یافته؛ یعنی از ۸۴ درصد در سال ۲۰۲۳ به تنها ۱۷ درصد در سال ۲۰۲۵. دلیل اصلی این کاهش، تاخیرهای ساخت‌وساز و نبود خانه‌های آماده سکونت بوده است.
نئوم به عنوان نمونه‌ای از شهرهای هوشمند آینده با انرژی پاک، بدون خودرو و مبتنی بر هوش مصنوعی معرفی شده است. همچنین مقرر شده تا شبکه حمل‌ونقل فوق‌سریع برای اتصال بخش‌های مختلف The Line پیاده‌سازی شود و در دهه‌های آینده، میلیون‌ها نفر در آن ساکن شوند.
اما با وجود جذب سرمایه‌های بین‌المللی و توجه رسانه‌ای، نئوم اکنون تبدیل به مطالعه موردی در ریسک‌پذیری شهری شده است، جایی که رویاهای آینده‌گرا با محدودیت‌های فنی، فشارهای اقتصادی و تصمیم‌گیری‌های متمرکز در تضاد قرار گرفته‌اند.
اینکه نئوم به شهری نوآور در قلب کویر تبدیل شود یا نمونه‌ای پرهزینه از یک آرمان‌شهر ناکام باقی بماند، هنوز مشخص نیست. اما در حال حاضر نئوم یکی از جنجالی‌ترین و بلندپروازانه‌ترین پروژه‌های عمرانی جهان محسوب می‌شود.
