فاجعه دوپینگ قرن: «کرم اکسیژن‌ساز»؛ قاتل نامرئی ورزش پاک!

یک روش درمانی نوین در علم پزشکی، به شیوه‌ای جدید برای دور زدن قوانین مبارزه با دوپینگ در ورزش تبدیل شده است. افشای استفاده از یک عامل نیروزای جدید توسط ورزشکاران، آژانس جهانی مبارزه با دوپینگ (WADA) را به حالت آماده‌باش درآورده و تحقیقات گسترده‌ای در این زمینه آغاز شده است.

هشدار وادا درباره عامل نیروزای جدید

این عامل جدید که در فرانسه تولید و با نام «M101» شناخته می‌شود، از لحاظ تئوری قابلیت افزایش مولکول‌های اکسیژن در سلول‌های خونی بدن ورزشکاران را داراست و می‌تواند بر سوخت و ساز و استقامت آنها بیفزاید. نکته نگران‌کننده اینجاست که M101 بر اساس سازوکارهای فعلی تشخیص دوپینگ، به عنوان یک عامل ممنوعه قابل شناسایی نیست. این ماده نه تنها به دلیل تغییرات چشمگیری که در بدن ورزشکاران ایجاد می‌کند، بلکه به خاطر فرصت بسیار کوتاه شناسایی آن، به تهدیدی جدی برای اعتبار ورزش حرفه‌ای تبدیل شده است.

منشا دریایی ماده M101 و خواص منحصر به فرد

ماده M101 مشتق شده از عناصر یک کرم دریایی به نام «آرنیکولا» است که مهمترین زیستگاه آن سواحل بریتانی در فرانسه است. این موجود دریایی، با وجود ظاهر نامتعارفش، ویژگی بسیار ارزشمندی دارد؛ سلول‌های خونی آن توانایی حمل تعداد بسیار زیادی مولکول اکسیژن را در مقایسه با انسان دارند. هر سلول هموگلوبین این کرم ۱۵ سانتی‌متری، تقریباً ۱۵۶ مولکول اکسیژن را حمل می‌کند، در حالی که هر سلول هموگلوبین در بدن انسان به طور متوسط تنها چهار مولکول اکسیژن دارد. قابلیت متمایز دیگر سلول هموگلوبین کرم آرنیکولا، توانایی حفظ تعداد بالای مولکول‌های اکسیژن در گرما و سرمای شدید است؛ شرایطی که معمولاً بر عملکرد ورزشکاران تأثیر منفی می‌گذارد.

ورود ماده M101 به خون موجودات دیگر، افزایش حداقل ۱۰ برابری ظرفیت حمل مولکول اکسیژن در سلول‌های هموگلوبین را برای آنها به همراه دارد. این امر از اختلال در اکسیژن‌رسانی به اندام حیاتی جلوگیری کرده و باعث تقویت چشمگیر قوای جسمانی می‌شود، تا جایی که می‌تواند یک انسان عادی را به یک دونده ماراتن، کوهنورد یا رکابزنی حرفه‌ای تبدیل کند.

کاربرد پزشکی و چالش‌های تشخیص دوپینگ

مصرف اصلی ماده M101 در زمینه پزشکی و در مواردی است که اکسیژن‌رسانی و انتقال فرآورده‌های خونی به بدن بیماران با دشواری، محدودیت زمانی و میزان اثربخشی پایین همراه است؛ مواردی همچون عمل جراحی، مراقبت‌های اورژانسی یا نگهداری و حفظ ارگان‌های حیاتی بدن. با این حال، همین ویژگی‌ها آن را به راهی وسوسه‌انگیز برای دور زدن مقررات دوپینگ تبدیل کرده است، به خصوص که شناسایی این ماده در بدن فرد استفاده‌کننده بسیار محدود و فاقد علائم کلاسیک و شناخته‌شده‌ای است که در دیگر مواد نیروزای ممنوع یافت می‌شود. با وجود افزایش مولکول‌های اکسیژن در هموگلوبین فرد مصرف‌کننده، ماده M101 تغییری آشکار در موارد اصلی مورد آزمایش دوپینگ همچون هماتوکریت، رتیکولوسیت و آهن ایجاد نمی‌کند که توسط تست‌های مرسوم فعلی قابل شناسایی باشد؛ سناریوی کابوس‌واری که دنیای ورزش و نهادهای مبارزه با دوپینگ با آن روبرو هستند.

گسترش بین‌المللی و فرصت محدود شناسایی

بر اساس گزارش‌ها، سرنخ‌هایی یافت شده که نشان می‌دهد استفاده از ماده M101 محدود به آزمایشگاه‌های فرانسوی نبوده و فعالیت‌هایی در مورد آن در کشورهای بلاروس و چین نیز صورت گرفته است. اگرچه هنوز مورد رسمی از استفاده ابزاری از این ماده در رقابت‌های ورزشی حرفه‌ای در این کشورها اعلام نشده، اما گفته می‌شود که این ماده در کشورهای فوق با نام‌های غیررسمی نیز مورد استفاده قرار گرفته است. با توجه به ویژگی‌های یاد شده برای ماده M101، مأموریت اصلی مقامات مبارزه با دوپینگ، یافتن راهی برای افزایش زمان شناسایی این ماده در نمونه‌های گرفته شده از ورزشکاران است. شناسایی این ماده تنها در مدتی کوتاه (حدود چند ساعت) پس از مصرف امکان‌پذیر است و پس از آن با محو شدن این ماده از سلول‌های خونی ورزشکار، پی بردن به دوپینگ عملاً غیرممکن می‌شود.