عراق در آتش بحران: نخست‌وزیر بعدی کیست؟ سرنوشت مبهم بغداد در ابهام!
انتخابات پارلمانی عراق پس از سقوط صدام، تحت تاثیر تنش‌های منطقه‌ای، با نقش پارلمان، نخست‌وزیران، ائتلاف‌های سیاسی و قانون اساسی این کشور شکل گرفته است.
انتخابات پارلمانی عراق، عرصه‌ای حساس در سایه تنش‌های منطقه‌ای
ششمین انتخابات پارلمانی پساصدام برگزار شد
انتخابات پارلمانی عراق که معمولاً هر چهار سال یک بار برگزار می‌شود، امروز سه‌شنبه (بیستم آبان) شاهد برگزاری ششمین دوره خود پس از سقوط رژیم بعثی صدام بود. این انتخابات در شرایطی حساس و پرتنش منطقه‌ای، متاثر از سیاست‌های جنگ‌افروزانه آمریکا و توسعه‌طلبی‌های رژیم صهیونیستی، برگزار گردید.
نقش تعیین‌کننده پارلمان در ساختار سیاسی عراق
پارلمان عراق نقش محوری در تعیین مسیر دولت، روابط خارجی و سیاست داخلی این کشور ایفا می‌کند. تمامی نخست‌وزیران عراق پس از سال 2003، از دل پارلمان این کشور برآمده‌اند.
مروری بر نخست‌وزیران عراق پس از سال 2003
از زمان سرنگونی رژیم بعثی صدامی تا پیش از انتخابات اخیر، عراق شاهد نخست‌وزیران متعددی بوده است:
ایاد علاوی (دولت موقت): 2004 تا 2005
ایاد علاوی، سیاستمدار عراقی، پس از سرنگونی رژیم بعثی، از 28 ژوئن 2004 تا 6 آوریل 2005 نخست‌وزیر عراق بود. وی که از شیعیان عراق است، پیش از عضویت در حزب بعث، در سال 1975 از آن خارج شد و جنبش وفاق ملی عراق را تأسیس کرد. علاوی در انتخابات پارلمانی سال‌های 2005، 2010 و 2014 نیز حضور داشت. او پس از سقوط صدام، به عنوان یکی از اعضای شورای حکومت انتقالی انتخاب و سپس به سمت نخست‌وزیری برگزیده شد و قدرت را از حاکم آمریکایی عراق تحویل گرفت. وی تا زمان معرفی ابراهیم الجعفری به عنوان نخست‌وزیر جدید، این سمت را بر عهده داشت. علاوی از سال 2014 تا زمان حذف رسمی این سمت، معاون رئیس‌جمهور عراق بود.
ابراهیم الجعفری: 2005 تا 2006
ابراهیم عبدالکریم حمزه الأشیقر الجعفری، سیاستمدار و چشم‌پزشک عراقی، دبیرکل سابق حزب الدعوه، نخست‌وزیر دولت موقت، وزیر خارجه، معاون رئیس‌جمهوری و عضو و رئیس حکومت انتقالی عراق پس از سقوط صدام بوده است. وی فعالیت‌های سیاسی خود را از سال 1968 آغاز کرد. پس از سرکوب حزب الدعوه توسط صدام، به ایران و سپس به انگلیس پناه برد. جعفری با سقوط رژیم صدام به عراق بازگشت و عضو حکومت انتقالی شد. وی در سال‌های 2004-2005 معاون رئیس‌جمهور و طی سالیان 2005-2006 نخست‌وزیر عراق بود.
نوری المالکی (دو دوره): 2006 تا 2014
نوری کامل محمد حسن المالکی، سیاستمدار شیعه و نخست‌وزیر اسبق عراق، در سال 1950 در کربلای معلی متولد شد. وی به دلیل دستور اعدام اعضای حزب الدعوه توسط صدام، از عراق گریخت و شانزده سال در سوریه زندگی کرد. مالکی مدتی را نیز در کردستان عراق سپری کرد و مدرک کارشناسی ارشد خود را از دانشگاه صلاح‌الدین اربیل دریافت نمود. او رهبر حزب اسلامی الدعوه و ائتلاف دولت قانون است و برای مدتی معاون رئیس‌جمهور عراق بود. مالکی در آوریل 2006 جایگزین ابراهیم الجعفری شد و تا سپتامبر 2014 به مدت دو دوره پیاپی نخست‌وزیر بود. در دسامبر 2015، گروهی ناشناس تلاش نافرجامی برای ترور وی داشتند.
حیدر العبادی: 2014 تا 2018
حیدر العبادی، متولد 1952 در بغداد، در سال 1967 به حزب «الدعوه» پیوست و در سال 1977 به عنوان یکی از سازمان‌دهندگان این حزب در انگلیس انتخاب شد. وی در سال 2003 وزیر ارتباطات در دولت انتقالی ایاد علاوی و در سال 2005 نماینده پارلمان و رئیس کمیته اقتصاد و سرمایه‌گذاری پارلمان شد. العبادی در سال 2014 برای مدت چهار سال نخست‌وزیر شد. در آوریل 2016، او دولت تکنوکرات را تشکیل داد. در سال 2018، «ائتلاف النصر» را بنیان نهاد و از طریق آن وارد انتخابات عراق شد.
عادل عبدالمهدی: 2018 تا 2019
عادل عبدالمهدی المنتفکی، متولد 1942 در بغداد، سیاستمدار و اقتصاددان شیعه عراقی و یکی از مقامات مجلس اعلای عراق بود. وی از سال 2005 تا 2011 یکی از دو معاون رئیس‌جمهور عراق بود و در دولت موقت پس از سقوط صدام، وزیر دارایی بود. عبدالمهدی در اکتبر 2018 به نخست‌وزیری عراق انتخاب شد و جایگزین حیدر العبادی گردید. در پی اعتراضات نوامبر 2019، استعفای خود را تقدیم پارلمان کرد که در 1 دسامبر 2019 پذیرفته شد.
مصطفی الکاظمی: 2020 تا 2022
«مصطفی الکاظمی»، متولد 1967 در عراق، در 9 آوریل 2020 مأمور تشکیل کابینه شد و از می 2020 تا اکتبر 2022 این سمت را بر عهده داشت. وی پیش از این، سرپرست پیشین سرویس اطلاعات ملی عراق بود.
محمد شیاع السودانی: از 28 اکتبر 2022 تا پس از انتخابات
محمد شیاع السودانی، متولد 1970 در استان میسان، دارای سوابق اجرایی و تجارب گسترده‌ای است. وی در سال 2004 به عنوان قائم مقام شهر العمارة انتخاب شد. در سال 2005 استاندار میسان، در 2010 وزیر حقوق بشر، در 2011 رئیس کمیسیون عالی عدالت و بازرسی، در 2013 وزیر کشاورزی، در 2014 وزیر مهاجرت و مهاجرین، در 2015 وزیر تجارت و در 2016 وزیر صنایع بود. السودانی از 28 اکتبر 2022 به عنوان نخست‌وزیر عراق فعالیت می‌کند و رهبری ائتلاف «الإعمار والتنمیة» را در انتخابات پیش رو بر عهده دارد.
دولت و نخست‌وزیر آینده عراق؟
«قاسم التمیمی»، تحلیلگر مسائل سیاسی، معتقد است که سرعت تشکیل دولت آتی و انتخاب اعضای کابینه جدید به ماهیت ائتلاف‌های سیاسی پس از انتخابات بستگی دارد. وی تاکید می‌کند که کرسی نخست‌وزیری سهم اکثریت شیعیان است و هر گروهی، حتی با کسب حمایت اکثر اهل سنت و کردها، حقی برای تصدی این پست ندارد.
در انتخابات پارلمانی عراق، 41 ائتلاف سیاسی، 41 حزب و 87 نامزد مستقل با یکدیگر رقابت می‌کنند. ناظران و تحلیلگران، با توجه به رضایت شهروندان از عملکرد محمد شیاع السودانی، احتمال بالای پیروزی ائتلاف تحت رهبری وی را پیش‌بینی می‌کنند، هرچند انتخاب مجدد او در گرو موفقیت در تشکیل ائتلاف اکثریت همسو با خود است.
بر اساس نظرسنجی مرکز مطالعات البیان، ائتلاف نخست‌وزیر در رتبه اول قرار گرفته و پیش‌بینی می‌شود بین 60 تا 70 کرسی به دست آورد. این امر، السودانی را واجد شرایط کسب رای لازم برای معرفی فرد مکلف به تشکیل دولت آینده می‌سازد.
فرآیند انتخاب رئیس‌جمهور، نخست‌وزیر و تشکیل دولت
بر اساس قانون اساسی عراق، رئیس‌جمهوری دارای اختیارات تشریفاتی است و همه اختیارات اجرایی به نخست‌وزیر اعطا شده است. رئیس‌جمهوری با آرای دوسوم نمایندگان پارلمان انتخاب می‌شود. در صورت ناکامی در دور اول، در دور دوم با کسب اکثریت آرا انتخاب خواهد شد. رئیس‌جمهور جدید ظرف 15 روز، نامزد فراکسیون اکثریت را برای تشکیل دولت مأمور می‌کند و نخست‌وزیر مکلف 30 روز فرصت دارد کابینه خود را به پارلمان معرفی کند.
در صورت شکست نخست‌وزیر مأمور در کسب رأی اعتماد، رئیس‌جمهوری نامزد دیگری را معرفی می‌کند. طبق قانون اساسی، نخست‌وزیر از سوی بزرگترین فراکسیون پارلمان انتخاب می‌شود؛ فراکسیونی که پس از انتخابات از ائتلاف لیست‌های مختلف شکل می‌گیرد و لزوماً لیستی که بیشترین رای را کسب کرده، نیست.
