پرده‌برداری از نقش پنهان واشنگتن و تل‌آویو در بحران خونین سودان: افشاگری تکان‌دهنده!
جنگ داخلی در سودان، به ویژه در دارفور، توسط نیروهای واکنش سریع به رهبری دقلو علیه ارتش تحت فرمان البرهان، منجر به بحران انسانی و تجزیه کشور شده است.
سقوط فاشر؛ سودان در آستانه تجزیه و بحران انسانی
پیامدهای راهبردی سقوط آخرین پایگاه بزرگ منطقه‌ای
تصرف شهر فاشر، آخرین پایگاه بزرگ منطقه‌ای که خارج از کنترل نیروهای واکنش سریع سودان بود، یک تحول ژئوپلیتیک و سرنوشت‌ساز محسوب می‌شود. این رویداد، چشم‌انداز سیاسی سودان را که زمانی بزرگترین کشور جهان عرب و سبد غذایی منطقه به شمار می‌رفت، در هاله‌ای از ابهام فرو برده و خطر تجزیه مناطق غربی کشور را نمایان ساخته است. سقوط فاشر، علاوه بر اینکه مرحله‌ای جدید به سوی تجزیه سودان را آغاز می‌کند، امکان دسترسی نیروهای واکنش سریع به گذرگاه‌های حیاتی مرزی با چاد و لیبی را فراهم کرده و خطوط تدارکاتی مستمر تسلیحاتی و سوختی را برای این نیروها تضمین می‌نماید.
ریشه‌های تاریخی و بسترهای داخلی بحران سودان
ناظران بر این باورند که تحولات کنونی سودان را نمی‌توان جدا از بستر تاریخی پیچیده بحران‌های این کشور درک کرد. سودان که زمانی یکی از بزرگترین تولیدکنندگان طلا بود، اکنون به دلیل جنگ‌های متوالی، بیش از ۲۴ میلیون نفر را در معرض قحطی قرار داده و توانایی تأمین حداقل غذای روزانه آنان را سلب کرده است. بسترهای اصلی بحران سودان به شرح زیر است:
آغاز بحران (۱۹۸۵-۱۹۹۸)
این دوره با سرنگونی رژیم جعفر نمیری در سال ۱۹۸۵ آغاز شد و با کودتای عمر البشیر در سال ۱۹۸۹ و حمایت جریان اسلام‌گرا پایان یافت.
جنگ‌های دارفور (۲۰۰۳)
تنش‌های دیرینه میان قبایل عرب و آفریقایی بر سر منابع زمین و آب، در منطقه دارفور منجر به شعله‌ور شدن درگیری‌ها شد. درگیری میان شورشیان منطقه و نیروهای دولتی که توسط شبه‌نظامیان جنجوید حمایت می‌شد، به کشته شدن حدود ۳۰۰ هزار نفر و آواره شدن میلیون‌ها نفر منجر گردید. جنجوید، شبه‌نظامیانی از قبایل عرب بودند که رژیم البشیر در اوایل حاکمیت خود از آنها یاری گرفت و در سال ۲۰۱۳ به طور رسمی به عنوان نیرویی وابسته به سازمان امنیت و اطلاعات ملی کشور سازماندهی شدند.
جدایی سودان جنوبی (۲۰۰۵-۲۰۱۱)
اختلافات قبیله‌ای، مذهبی، مناقشات بر سر منابع نفتی و درگیری‌های داخلی مداوم، نقطه عطفی در تاریخ سودان رقم زد و به جدایی سودان جنوبی در سال ۲۰۱۱ انجامید. این جنگ که نزدیک به پنج دهه به طول انجامید، بیش از دو میلیون کشته برجای گذاشت، میلیون‌ها نفر را آواره کرد و شکاف میان شمال و جنوب سودان را تعمیق بخشید.
توافقنامه جامع صلح (۲۰۰۵)
این توافقنامه که پس از میانجیگری‌های بین‌المللی حاصل شد، خودمختاری شش ساله را برای جنوب به ارمغان آورد و زمینه را برای جدایی نهایی سودان جنوبی فراهم ساخت.
همه‌پرسی و اعلام استقلال
در ژانویه ۲۰۱۱، یک همه‌پرسی عمومی تحت نظارت بین‌المللی برگزار شد که با رای ۹۸.۸۳ درصدی مردم جنوب به جدایی، جمهوری سودان جنوبی در ۹ ژوئیه ۲۰۱۱ رسماً اعلام شد.
کودتا و جنگ داخلی (۲۰۱۹-۲۰۲۳)
قیام گسترده مردمی در سال ۲۰۱۹ به سرنگونی عمر البشیر و پایان سه دهه حاکمیت او منجر شد. این انقلاب، کشور را وارد مرحله انتقالی کرد که در آن شورای حاکمیتی به ریاست ژنرال عبدالفتاح البرهان و معاونت ژنرال محمد حمدان دقلو (حمیدتی) قدرت را در دست گرفتند. اما اختلاف نظر بین این دو فرمانده، به ویژه بر سر موارد زیر، به سرعت افزایش یافت:
- ادغام نیروهای واکنش سریع: سازوکار و زمان‌بندی ادغام حدود ۱۰۰ هزار نیروی واکنش سریع در ارتش.
- فرماندهی نظامی: تعیین فرمانده نیروهای مسلح متحد.
- احتکار قدرت و ثروت: سوء تفاهم‌ها بر سر انگیزه طرفین برای حفظ حاکمیت و تصاحب منابع اقتصادی.
در ۱۵ آوریل ۲۰۲۳، پس از تنش‌های ناشی از استقرار مجدد نیروهای واکنش سریع، درگیری‌ها در خارطوم و سایر مناطق آغاز شد و به سرعت به یک جنگ تمام‌عیار تبدیل گردید. نیروهای واکنش سریع بخش عمده‌ای از پایتخت را تحت کنترل خود درآوردند، هرچند ارتش سودان در مارس ۲۰۲۵ توانست مناطق اصلی پایتخت را پس بگیرد.
نقش حامیان خارجی در گسترش بحران
علاوه بر ریشه‌های داخلی، عوامل منطقه‌ای و بین‌المللی متعددی در گسترش بحران سودان دخیل بوده‌اند. سازمان ملل متحد و سایر محافل بین‌المللی، ضمن اذعان به ابعاد بین‌المللی بحران، بارها خواستار توقف حمایت از طرف‌های درگیر، به ویژه نیروهای واکنش سریع، شده‌اند. آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل، هشدار داده است که مداخلات خارجی فرصت‌های صلح را تضعیف می‌کند و خواستار توقف ارسال سلاح به طرفین درگیر شده است.
طرف‌های بین‌المللی حامی نیروهای واکنش سریع
- اتیوپی و اریتره: حمایت از نیروهای واکنش سریع به دلیل همکاری آنها با اتیوپی علیه جبهه آزادی‌بخش تگرای.
- امارات و چاد: چاد متهم به تسهیل انتقال سلاح از امارات به شهرهای ابیشی و ام جراس و حمایت از نیروهای واکنش سریع است. گزارش‌ها حاکی از استفاده نظامی از بیمارستان احداث شده توسط امارات در ابیشی و قاچاق سلاح و پهپاد است.
- لیبی: ژنرال خلیفه حفتر با تسهیل قاچاق سلاح و اعزام شبه‌نظامیان، از نیروهای واکنش سریع حمایت می‌کند.
حامیان نیروهای مسلح سودان
- مصر: حمایت تاریخی و مستمر از ارتش سودان.
- روسیه: حمایت تاریخی از ارتش و تلاش برای ایجاد پایگاه دریایی در پورت سودان.
- ترکیه و قطر: ترکیه ارتش سودان را با پهپادهای بیرقدار تجهیز می‌کند و قطر حمایت سیاسی ارائه می‌دهد.
بازی دوگانه آمریکا و رژیم صهیونیستی
آمریکا: این کشور با ادعای حمایت سیاسی و دیپلماتیک، افزایش حضور دیپلماتیک و اعمال تحریم علیه حامیان طرفین، در پی تأمین منافع خود از جمله در زمینه فروش تسلیحات است. همچنین از حضور در سودان به عنوان ابزاری برای کنترل مرزهای دریایی یمن و سومالی استفاده می‌کند.
رژیم صهیونیستی: عبدالفتاح البرهان به دنبال تکمیل روند عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی در قبال حمایت سیاسی و نظامی است. رسانه‌های اسرائیلی گزارش داده‌اند که فرستاده ویژه البرهان آمادگی خود را برای برآورده کردن شروط اسرائیل برای تسریع توافق اعلام کرده است. رژیم صهیونیستی از گسترش درگیری‌ها به عنوان ابزاری برای تقویت منافع خود در سودان بهره می‌برد.
فاجعه انسانی در سودان
جنگ میان ارتش سودان و نیروهای واکنش سریع، ده‌ها هزار غیرنظامی را به کام مرگ کشانده و منجر به آوارگی ۱۳ میلیون نفر و بی‌خانمانی ۱۰ میلیون نفر دیگر شده است. گزارش‌ها حاکی از ربوده شدن زنان و دختران و استفاده نیروهای واکنش سریع از تجاوزهای جنسی به عنوان ابزاری برای ارعاب است. تخریب تأسیسات غیرنظامی، غارت منابع و بمباران بیمارستان‌ها، همراه با شیوع قحطی، به ویژه در دارفور، بدترین بحران انسانی آفریقا را در سودان رقم زده است، به گونه‌ای که مردم مجبور به خوردن علوفه شده‌اند.
