سودان در آستانه لیبی شدن؟ هشدار استاد مطالعات آفریقا درباره تجزیه مجدد سودان

تحولات بحران سودان؛ سقوط فاشر و سایه تجزیه بر سر کشور

سقوط فاشر و تشدید فجایع انسانی

شهر فاشر، مرکز دارفور شمالی، پس از حدود 18 ماه محاصره توسط نیروهای واکنش سریع، در روز یکشنبه هفته گذشته به تصرف این گروه درآمد. این رخداد منجر به وقوع فجایع حقوق بشری علیه ساکنان این شهر شده است.

پیش‌بینی تقسیم حاکمیت در سودان

کارشناسان معتقدند تصرف فاشر و خروج آن از کنترل دولت و ارتش سودان، بخش قابل توجهی از غرب این کشور، به‌ویژه مناطق دارفور، را تحت کنترل نیروهای واکنش سریع قرار داده است. این وضعیت می‌تواند منجر به تقسیم حاکمیت شرقی و غربی در سودان شود و حتی پیشروی این نیروها به سمت مرزهای لیبی و مصر را تسهیل کند.

ماهیت ژئوپلیتیکی بحران سودان

بحران کنونی سودان، که از سال‌ها پیش آغاز شده و شدت یافته است، ماهیتی ژئوپلیتیکی دارد. طرف‌های درگیر داخلی و بازیگران خارجی، هر یک اهداف ژئوپلیتیکی خاص خود را دنبال می‌کنند و تمایلی به صرف‌نظر کردن از خواسته‌هایشان ندارند.

نقش بازیگران خارجی و منافع آن‌ها

بازیگران خارجی، به‌ویژه حامیان نیروهای واکنش سریع، با مداخله در جنگ سودان و حمایت از طرفین، به دنبال تحقق اهداف و منافع خود هستند. این رویکرد، چالش‌های ژئوپلیتیکی برای بازیگران رقیب ایجاد می‌کند.

پایداری بحران و دشواری حل و فصل

بحران‌های ژئوپلیتیکی که با منافع سرزمینی و تلاش برای کنترل منابع ارزشمند همراه هستند، پایدار و دیرپا هستند. در کوتاه‌مدت، میان‌مدت و حتی درازمدت، انتظار حل و فصل کامل بحران سودان و تحقق ثبات سیاسی دشوار است.

چشم‌انداز حل بحران

امید به حل بحران زمانی متصور است که نیروهای واکنش سریع از اهداف خود کوتاه بیایند و به صلح روی آورند. در غیر این صورت، نیاز به اجماع بین‌المللی جدی برای حمایت از دولت و ارتش سودان، معرفی رسمی تروریستی بودن نیروهای واکنش سریع و قطع حمایت‌های خارجی از این گروه احساس می‌شود.

ریشه بحران در جدایی سودان جنوبی

ریشه بحران کنونی به جدایی سودان جنوبی در سال 2011 بازمی‌گردد. از دست دادن منابع اقتصادی، به‌ویژه درآمدهای نفتی، اقتصاد سودان را تضعیف کرده و زمینه را برای بحران فعلی با چاشنی دخالت‌های خارجی فراهم ساخته است.

خطر تجزیه مجدد سودان

تحولات کنونی سودان به سمت بحث تقسیم مجدد و تجزیه کشور پیش می‌رود که نه تنها برای مردم سودان خبر خوبی نیست، بلکه رضایت بازیگرانی را نیز جلب می‌کند که منافع خود را در بی‌ثباتی و تجزیه این کشور تعریف کرده‌اند.

آینده مبهم و تیره ملت سودان

کشوری که پس از سقوط عمر البشیر قرار بود وارد دوران تحولی جدید شود، تاکنون نتوانسته ثبات و امنیت را فراهم کند و آینده ملت سودان را با چشم‌اندازی مبهم مواجه ساخته است.

نقش دیپلماسی و توقف روند پیشروی

با وجود باز بودن روزنه‌های دیپلماسی، سقوط شهر فاشر روند پیشروی‌های موفقیت‌آمیز ارتش سودان را متوقف کرده است. این وضعیت می‌تواند نیروهای واکنش سریع را ترغیب به ادامه پیشروی یا تقویت جایگاه خود در مذاکرات آینده کند.

تلاش‌های بین‌المللی و لزوم اقدامات عملی

تلاش‌های بین‌المللی از طریق سازمان ملل و شورای امنیت برای مدیریت بحران و تحقق آتش‌بس حیاتی است. با این حال، اقدامات برخی بازیگران حامی نیروهای واکنش سریع، شفاف و صادقانه نیست. انتظار می‌رود سازمان ملل، شورای امنیت و اتحادیه آفریقا به‌صورت جدی برای توقف و حل بحران سودان وارد عمل شوند.

محدودیت‌های میانجیگری و توقف جنایات

میانجیگری‌ها در بحران سودان بعید است منجر به تحقق سودان واحد شود، اما آتش‌بس می‌تواند تداوم جنایات علیه غیرنظامیان را متوقف کند.

شرط پایان جنگ داخلی و جلوگیری از امتیازگیری

تا زمانی که دخالت بیگانگان و حمایت از نیروهای واکنش سریع پایان نپذیرد، جنگ داخلی ادامه خواهد داشت و آتش‌بس احتمالی می‌تواند مقدمه‌ای برای امتیازگیری سرزمینی توسط این نیروها شود.

احتمال تشکیل دولت موازی و رسمیت‌زدایی

هرچند دولت موازی تشکیل شده در مناطق تحت سیطره نیروهای واکنش سریع از سوی مجامع بین‌المللی به رسمیت شناخته نشده است، اما تلاش‌ها برای پیگیری این موضوع به عنوان راه‌حل بحران در آینده تقویت خواهد شد.

عدم انتظار برای وحدت سرزمینی و حاکمیت ملی یکپارچه

در شرایط کنونی و در آینده نزدیک، انتظار وحدت سرزمینی و تحقق حاکمیت ملی یکپارچه در سودان بعید است. این امر باید پس از سقوط عمر البشیر در یک روند انتقالی مسالمت‌آمیز و دموکراتیک با برگزاری انتخابات محقق می‌شد که با شکست مواجه شد.

سناریوی تشکیل کشور مستقل یا نظام دوگانه

نیروهای واکنش سریع تمایلی به قرار گرفتن تحت حاکمیت دولت سودان ندارند و با توجه به منافع اقتصادی و منابع طبیعی، احتمال پیگیری تشکیل دولت مستقل یا مدلی مشابه سومالی‌لند وجود دارد. سناریوی محتمل‌تر، حاکمیت نظام دوگانه مشابه وضعیت لیبی، با یک دولت رسمی و دیگری فاقد رسمیت، بر سودان است.