دارفور و فاشر: قلب سودان در آتش، چرا غرب بر این منطقه تمرکز کرده است؟

سودان، کشوری با گستره وسیع و موقعیت ژئوپلیتیکی حساس، این روزها درگیر بحرانی عمیق است که کانون آن در منطقه دارفور و شهر راهبردی فاشر متمرکز شده است. این منطقه که با منابع طبیعی غنی و تنوع قومی بالا شناخته می‌شود، به دلیل درگیری‌های داخلی و رقابت‌های منطقه‌ای، به نماد ناپایداری و بحران انسانی در شرق آفریقا تبدیل گشته است.

جغرافیای سودان: پلی ناپایدار میان آفریقا و جهان عرب

سودان، با مساحتی بالغ بر ۱.۸۶ میلیون کیلومتر مربع، بزرگترین کشور آفریقا پس از الجزایر است و به عنوان یک پل جغرافیایی میان شمال و جنوب قاره عمل می‌کند. این کشور از شمال با مصر و لیبی، از غرب با چاد و جمهوری آفریقای مرکزی، از جنوب با اتیوپی و اوگاندا و از شرق با دریای سرخ هم‌مرز است. جغرافیای متنوع آن شامل بیابان‌های خشک در شمال، دشت‌های حاصلخیز در مرکز و کوهستان‌هایی در غرب می‌شود. رود نیل، با دو شاخه اصلی خود، شریان حیاتی کشور محسوب می‌شود و بخش عمده جمعیت ۴۸ میلیونی سودان در امتداد آن ساکن هستند. با وجود این موقعیت استراتژیک، سودان دهه‌هاست که با بحران‌های قومی، جنگ داخلی و فقر ساختاری دست و پنجه نرم می‌کند.

اقتصاد و ژئوپلیتیک سودان

اقتصاد سودان، که پیش از جدایی جنوب بر صادرات نفت استوار بود، اکنون به طلا، پنبه، دام و محصولات کشاورزی متکی است. با این حال، جنگ داخلی و تحریم‌های بین‌المللی تولید ناخالص داخلی کشور را به حدود ۳۰ میلیارد دلار کاهش داده است. از منظر ژئوپلیتیکی، موقعیت سودان با مرزهای طولانی با هفت کشور و دسترسی به دریای سرخ، آن را به نقطه‌ای مهم برای نفوذ بازیگران خارجی تبدیل کرده است. درگیری میان ارتش سودان (SAF) و نیروهای پشتیبانی سریع (RSF) که از آوریل ۲۰۲۳ آغاز شده، ساختار سیاسی و جغرافیایی کشور را دوپاره کرده و منجر به آوارگی بیش از ۱۰ میلیون نفر و قحطی در برخی ایالت‌ها شده است.

دارفور: قلب غربی سودان، سرزمین منابع و منازعه

دارفور، یکی از بزرگترین ایالت‌های سودان با وسعتی حدود ۵۱۰ هزار کیلومتر مربع، در غرب کشور واقع شده و با چاد، لیبی، کردفان و جمهوری آفریقای مرکزی هم‌مرز است. این منطقه با ترکیبی از بیابان و ارتفاعات، دارای جمعیتی بین ۸ تا ۱۰ میلیون نفر است که از بیش از ۸۰ گروه قومی تشکیل شده‌اند. بخش عمده‌ای از جمعیت دارفور در کشاورزی و دامداری فعال هستند و حدود ۲۰ درصد از دام کشور در این منطقه نگهداری می‌شود. دارفور از نظر منابع طبیعی، به ویژه طلا، کروم و مس، غنی است، اما جنگ و ناامنی مانع توسعه اقتصادی آن شده است. از سال ۲۰۰۳، دارفور شاهد درگیری‌های قومی خونینی بوده که منجر به کشته شدن صدها هزار نفر و آوارگی میلیون‌ها نفر شده است.

اهمیت اقتصادی، نظامی و انسانی دارفور

معادن طلای دارفور حدود ۳۰ درصد از طلای استخراجی سودان را تأمین می‌کند و بازارهای دام این منطقه برای تجارت با کشورهای همسایه حیاتی است. با این حال، جنگ داخلی موجب فروپاشی شبکه‌های تولید و تجارت شده و خسارات جبران‌ناپذیری به دامداری منطقه وارد کرده است. از نظر نظامی و استراتژیک، مرزهای طولانی دارفور با چاد و لیبی، آن را به مسیر حیاتی تجارت رسمی و غیررسمی، قاچاق اسلحه و عبور مهاجران تبدیل کرده است. از نظر انسانی، بحران عمیقی در دارفور در جریان است؛ بیش از یک میلیون نفر در وضعیت بحرانی زندگی می‌کنند و قحطی و سوءتغذیه در حال گسترش است.

فاشر: پایتخت شمال دارفور، نقطه تلاقی بحران

فاشر، مرکز ایالت دارفور شمالی، در ۸۰۰ کیلومتری غرب خارطوم واقع شده و به دلیل موقعیت جغرافیایی‌اش در مسیر جاده‌های اصلی، نقطه‌ای کلیدی به شمار می‌رود. این شهر که قدمتی تاریخی دارد و زمانی پایتخت پادشاهی دارفور بوده، اکنون با جمعیتی بیش از یک میلیون نفر (به دلیل هجوم آوارگان) درگیر بحران انسانی گسترده‌ای است. اقتصاد محلی بر دامداری و تجارت طلا استوار است و بازار شتر فاشر یکی از بزرگترین بازارهای حیوانات در غرب سودان است. فاشر تا پیش از سقوط اخیر، آخرین پایگاه مهم ارتش سودان در غرب کشور بود و محاصره طولانی آن منجر به قحطی و بحران انسانی شدید شد.

ابعاد اهمیت فاشر و دارفور

سقوط فاشر در اکتبر ۲۰۲۵ به دست نیروهای پشتیبانی سریع (RSF)، کنترل کامل دارفور را به دست این نیروها سپرد و راه را برای گسترش نفوذ آن‌ها به سمت مرکز کشور باز کرد. این رویداد نه تنها یک شکست نظامی، بلکه یک ضربه نمادین برای دولت مرکزی بود و خطر تجزیه سودان را افزایش داده است. از نظر انسانی، فاجعه‌ای در حال وقوع است و گزارش‌ها از افزایش درگیری‌های قومی میان گروه‌های عرب و غیرعرب حکایت دارند.

پیامدهای منطقه‌ای

تسلط RSF بر دارفور، کشورهای همسایه را نیز نگران کرده است. مصر سقوط فاشر را تهدیدی برای امنیت مرزهای جنوبی خود می‌بیند. چاد و لیبی با موج جدیدی از پناهجویان و قاچاق اسلحه روبه‌رو هستند و برخی کشورهای منطقه، مانند امارات متحده عربی، نفوذ خود را در غرب سودان گسترش داده‌اند. کارشناسان بین‌المللی هشدار داده‌اند که ادامه این روند ممکن است سودان را به مجموعه‌ای از دولت‌های ناپایدار تبدیل کند.

نتیجه

دارفور و فاشر نماد بحران هویتی و ساختاری سودان هستند. این منطقه که می‌توانست موتور رشد و ثبات باشد، به دلیل جنگ به یکی از بزرگترین بحران‌های انسانی آفریقا تبدیل شده است. سقوط فاشر نشان داد که بحران سودان دیگر صرفاً داخلی نیست، بلکه پیامدهای منطقه‌ای و حتی بین‌المللی دارد. بی‌عملی جامعه جهانی می‌تواند زمینه‌ساز فروپاشی کامل کشور شود. آینده سودان وابسته به اراده داخلی برای مذاکره و حمایت خارجی برای بازسازی است، در غیر این صورت، جنگ دارفور می‌تواند آغاز فروپاشی دومین کشور بزرگ آفریقا باشد.