یک سناریوی بدبینانه برای آنفولانزا
رئیس گروه تخصصی مدیریت بیماریهای سل، جذام و عفونتهای حاد تنفسی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی میگوید: هنوز به قله آنفولانزا نرسیدهایم و تداوم گردش ویروس تا نیمه دیماه، بدبینانهترین سناریویی است که میتواند برای این بیماری رخ بدهد.
رئیس گروه تخصصی مدیریت بیماریهای سل، جذام و عفونتهای حاد تنفسی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی میگوید: هنوز به قله آنفولانزا نرسیدهایم و تداوم گردش ویروس تا نیمه دیماه، بدبینانهترین سناریویی است که میتواند برای این بیماری رخ بدهد.
همهگیری آنفلوآنزا در پاییز و زمستان پدیدهی تازهای نیست؛ اما آنچه این فصل را متفاوت کرده و آنفلوآنزای اینروزها را از سالهای گذشته متمایز میکند، سرعت بیسابقه گردش ویروس و حجم بسیار بالای مبتلایان است. برای آگاهی بیشتر از وضعیت شیوع آنفلوآنزا و پاسخ به شایعات رایج، با دکتر مهشید ناصحی، رئیس گروه تخصصی مدیریت بیماریهای سل، جذام و عفونتهای حاد تنفسی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، گفتوگو کردهایم.
او معتقد است که هنوز به قله این بیماری نرسیدهایم و تداوم گردش ویروس تا نیمه دیماه، بدبینانهترین سناریویی است که میتواند برای این بیماری رخ بدهد.
این روزها چه بیماریهای تنفسیای در کشورمان شایعاست؟
طیف گستردهای از میکروبها و ویروسها میتوانند باعث عفونت تنفسی در انسان شوند. در میان آنها، تنها ویروسهای آنفلوآنزا و کووید درمان دارویی اختصاصی دارند و برای سایر عوامل، عمدتا درمان حمایتی تجویز میشود. به همین دلیل، در بررسی عفونتهای تنفسی، معمولا تمرکز اصلی ما بر شناسایی این دو ویروس است.
در این بررسیها، به چه نتایجی رسیدهاید؟
درحالحاضر، دو نظام مراقبتی فعال برای پایش عوامل بیماریزای تنفسی در کشور وجود دارد: نظام دیدهوری دوپاتوژنه و نظام دیدهوری چندپاتوژنه. این نظارت بهصورت هفتگی در پایگاههای مشخصی در ۱۵ استان کشور انجام میپذیرد. در این پایگاهها، نمونهبرداری تصادفی از افرادی که علائم تنفسی دارند صورت گرفته و وجود دو پاتوژن اصلی تحت بررسی قرار میگیرد. درواقع، طیف گستردهای از ویروسها، شامل حدود ۱۸ تا ۲۱ پاتوژن، بررسی و نتایج آنها بهصورت ادواری منتشر میشود. اهمیت حیاتی این نظامهای مراقبتی در این است که پزشکان را از عوامل میکروبی و ویروسی فعال در گردش آگاه میسازند. برای مثال، براساس نتایج این پایشها، اگر گردش یک بیماری مانند کووید در سطح پایینی باشد، پزشکان از تجویز بیرویه و غیرمنطقی داروهای اختصاصی آن خودداری میکنند، زیرا استفاده نادرست میتواند مستقیما به مقاومت دارویی منجر شود.
سهم هرکدام از این ویروسهای تنفسی برای بروز بیماری چقدر است؟
درحالحاضر، براساس دادههای این دو نظام مراقبتی در هفته گذشته، گزارشها حاکی از این است که آنفلوآنزا با نسبت ۳۰درصد، شایعترین پاتوژن در گردش وعامل بروز بیماریهای تنفسی در کشور بوده است. رتبه بعدی نیز به رینوویروس یا عامل سرماخوردگی تعلق دارد که ۱۷درصد را به خودش اختصاص داده است. خوشبختانه در میان نتایج، ویروس کووید در پایینترین حد خودش، یعنی چیزی کمتر از یک درصد در گردش است.
این روزها چه نوع آنفلوآنزایی شایع است؟
انواع مختلفی از ویروسهای آنفلوآنزا وجود دارد که با حروف A، B، C و D شناخته میشوند. در میان آنها، نوع A و پس از آن نوع B توانایی انتشار گسترده، ایجاد طغیان و تبدیلشدن به یک همهگیری و یا پاندمی را دارند.ویروس آنفلوآنزای A، خود دارای زیرگونههایی است که براساس دو پروتئین موجود بر سطح ویروس شناخته میشوند. ساختار این دو پروتئین ممکن است براثر جهشهای ژنتیکی طی زمان تغییر کند؛ ضمن اینکه در فصول و سالهای مختلف، نسبت شیوع این دو زیرگونه مهم از آنفلوآنزای A نیز تغییر میکند. از میان این زیرگونهها، یکی بیشتر در معرض جهشهایی قرار دارد که میتوانند به اپیدمیهای گسترده یا حتی پاندمیهای جهانی منجر شوند. با اینحال، زیرگونه دوم نیز قابلیت ایجاد همهگیری را دارد. این نوع دوم در سال ۱۹۶۸ با عنوان آنفلوآنزای هنگکنگی شناخته شد. با اینکه از آن زمان تاکنون، میزان جهشهای ساختاری در این ویروس نسبتا پایین بوده اما چندین جهش ساختاری در همین یکسال اخیر، در این زیرگونه رخ داده است. مجموع این جهشها در حدی بوده که به آن تغییر آنتیژنیک کوچک گفته میشود.
یعنی ما با جهش نگرانکنندهای روبهرو هستیم؟
طبیعی است که ما بیشتر از تغییرات آنتیژنیک بزرگ نگران باشیم، چراکه در آن صورت، ساختار ویروس بهگونهای دگرگون میشود که سیستم ایمنی بدن و واکسنهای موجود، آن را بهطور کامل غریبه تشخیص میدهند اما آنچه درحالحاضر با آن روبهرو هستیم، نمونهای از یک تغییر آنتیژنیک کوچک است. یعنی رفتار ویروس نسبت به سالهای گذشته تا حدی تغییر کرده؛ سرعت انتشار آن افزایش یافته و همین امر باعث میشود منحنی اپیدمی فصلی که هر سال آن را تجربه میکنیم، با شیب تندتری رشد کند.
چه مسائلی شما را در این زمینه بیشتر نگران میکند؟
نگرانی اصلی ما در شرایط کنونی، محدودیت ظرفیت نظام سلامت در پاسخ به اوج احتمالی موج بیماری است. طبیعی است که با افزایش ناگهانی شمار مبتلایان در مدت زمان کوتاه، فشار شدیدی بر بیمارستانها، منابع درمانی و کادر درمان وارد شود که در صورت عدم مدیریت میتواند به افت کیفیت خدمات بینجامد.نگرانی دیگر در این زمینه، کاهش حساسیت افراد جامعه نسبت به رعایت موارد بهداشتی است؛ به نظر میرسد بخشی ازهموطنان، بعد از پشتسر گذاشتن سالهای اول کووید، حساسیتهایشان ازجمله آداب تنفسی، فاصلهگذاری اجتماعی، شستوشوی مکرر دستها و سطوح، استفاده از ماسک و... را کنار گذاشتهاند. این در حالی است که این روزها در شیب افزایشی موج آنفلوآنزا در کشور هستیم و هنوز به قله نرسیدهایم. از مردم انتظار داریم در این فصل، هم از خود و فرزندانشان و هم از جامعهای که در آن زندگی میکنند، مراقبت کنند؛ زیرا موثرترین راه کمک به خود و دیگران، قطع زنجیره انتقال است.
به نظر شما، زمان تزریق واکسن سپری شده است؟ آیا واکسنهای فعلی تأثیر بر پیشگیری از این بیماری دارند؟
گرچه سویه جدید ویروس احتمالا تا حدی در گریز از واکسن توانمند شده و تاثیر آن در پیشگیری از ابتلا ممکن است کاهش یافته باشد، اما محافظت آن در برابر موارد شدید بیماری، نیاز به بستری ومرگومیرهمچنان چشمگیر است. چنانکه شواهد علمی نشان میدهند واکسن فعلی برای ویروس جهشیافتهای که در جریان است، در کودکان تا ۷۰درصد و در بزرگسالان تا ۴۵درصد مؤثر است. توصیه ما این است که اگر کسی درزمان طلایی، یعنی اواخر شهریور ماه واوایل پاییز، تزریق را انجام نداده و در گروه آسیبپذیر قرار دارد، همچنان تا پایان این همهگیری فصلی، از زدن واکسن منفعت خواهد برد. ضمن اینکه درمان آنفلوآنزا با کمبود مواجه نیست و داروی ضدویروسی داخلی هم موجود و مؤثر بوده است.
این شیوع تا چه زمانی روند افزایشی دارد؟
با توجه به وسعت کشور وتنوع اقلیمهای آب وهوایی، زمان ورود استانهای مختلف به موج اپیدمی همهگیری فصلی، رسیدن به پیک و متعاقبا فروکش کردن آن، یکسان نیست و اختلاف زمانی وجود دارد. بنابراین نمیتوان زمان دقیق پایان روند افزایشی را پیشبینی کرد؛ ممکن است یک استان به قله رسیده باشد، در حالی که استان دیگر هنوز درگیر موج نشده باشد. اما تجربه همهگیریهای فصلی مشابه، نشان میدهد که معمولا یک موج در این بازه زمانی از سال رخ میدهد که احتمالا تا نیمه اول دی ماه ادامه مییابد. همچنین در بسیاری از موارد، پیک دیگری در اواخر بهمن و یک پیک دیگر در اواخر فروردین و اردیبهشت سال بعد تجربه خواهیم کرد.
چه ویژگیای باعث شده که این ویروس، کودکان را بیشتر درگیر کند؟
در مواجهه با ویروس آنفلوآنزای در گردش، کودکان، بهویژه کودکان زیر پنج سال، بهعنوان آسیبپذیرترین گروه سنی شناخته شدهاند. دلیل آن هم این است که آنها در سالهای گذشته، با تنوع کمتری از ویروسها روبهرو شدهاند و حالا ورود یک ویروس جدید میتواند با سرعت بیشتری آنها را درگیر کند.
به نظر شما، تعطیلی مدارس در مواجهه با شیوع بیماری آنفلوآنزا چقدر ضروری است؟
البته که رویکرد ما به جای تعطیلی، استفاده از سازوکار غیرحضوری کردن آموزش است تا روند تحصیلی دانشآموزان تحت تأثیر قرار نگیرد. اما در این راستا، پروتکلی جدید با همکاری آموزش و پرورش تدوین و به دانشگاههای علوم پزشکی ابلاغ شده که معیارهای مشخصی برای تصمیمگیری در اختیار آنها قرار میدهد.یکی از این معیارها این است که اگر در یک کلاس درس، بیش از ۱۰ درصد دانشآموزان طی ۷۲ساعت مبتلا شوند، آن کلاس از آستانه هشدار عبور کرده و گزارش فوری به منطقه آموزش و پرورش ارائه میشود. در مرحله دوم اگر بیش از ۳۰ درصد کلاسهای یک مدرسه این وضعیت را داشته باشند، آستانه هشدار در سطح مدرسه رد شده و این گزارش به آموزش و پرورش ارسال میشود تا تصمیم مقتضی برای غیرحضوری شدن آن کلاس یا مدرسه خاص گرفته شود.
در مورد شرایط شهرها چگونه تصمیمگیری میشود؟
در شرایطی که شیوع در سطح منطقه، شهرستان و استان، گستردهتر باشد، تصمیمگیری براساس دو شاخص اصلی صورت میگیرد؛ شاخص اول این است که اگر بیش از ۳۰ درصد مدارس یک شهرستان شرایط ذکر شده را داشته باشند، کمیته اضطرار و ستاد بحران بلافاصله تشکیل جلسه میدهد. شاخص بعدی که مسئولیت سنجش آن با مرکز بهداشت یا دانشگاه است، مثبت بودن تستهای آنفلوآنزا در میان بیماران است که باید از دو برابر شدن آستانه هشدار، یعنی بیش از ۲۰ درصد
فراتر رفته باشد.البته نباید فراموش کنیم که هدف اصلی از غیرحضوری کردن مدارس، قطع زنجیره انتقال است اما تنها راهکار کاربردی نیست. نمونهاش را در زمان آلودگی هوا دیدیم که با غیرحضوری شدن مدارس، دانشآموزان در کوچه و خیابان حضور داشتند. بنابراین هر تصمیمی در این زمینه باید همراه با رعایت دقیق پروتکلهای بهداشتی مانند استفاده از ماسک، رعایت فاصله فیزیکی و پرهیز از شرکت در تجمعات باشد.
به نظر شما، سناریوی بدبینانه برای طغیان آنفلوآنزاچیست؟
تداوم گردش این ویروس جهشیافته تا نیمه دی ماه، بدبینانهترین سناریویی است که میتواند برای این بیماری رخ بدهد، ضمن اینکه این روند در سطح جهانی نیز در کشورهای مختلف از جنوبشرق آسیا تا اروپا و امریکا مشاهده شده و نشاندهنده یک جهش ویروسی با ویژگی انتشار متفاوت است. در واقع اتفاقی که در کشور ما افتاده، چیزی جدا از آنچه که در دنیا در حال رخ دادن است، نیست.
میزان مرگومیر ناشی از آنفلوآنزا چقدر است؟
خوشبختانه براساس گزارشهایی که تا به امروز بهدست ما رسیده، نسبت موارد شدید بیماری و مرگومیر آنفلوآنزا در امسال تفاوت چشمگیری با اپیدمی آنفلوآنزا در سالهای گذشته، نداشته است اما همچنان گروههای پرخطر اصلی، یعنی سالمندان با سیستم ایمنی ضعیف، کودکان زیر پنج سال، افراد دارای بیماریهای زمینهای و زنان باردار در معرض خطر بیشتری برای درگیر شدن به نوع شدید بیماری و بستری شدن هستند.
