تهران، شهری بی دفاع در میان دود
تهران در روزهایی نفس‌گیر فرو رفته است؛ شهری محبوس در هاله‌ای قهوه‌ای که زندگی روزمره را مختل کرده و سلامت ساکنانش را به مرز تهدید جدی رسانده است. در این بین سخن از قانون هوای پاک است؛ قانونی که پس از گذشت ۸ سال، تنها ۳۰ درصد کارایی داشته است.
تهران در روزهایی نفس‌گیر فرو رفته است؛ شهری محبوس در هاله‌ای قهوه‌ای که زندگی روزمره را مختل کرده و سلامت ساکنانش را به مرز تهدید جدی رسانده است. در این بین سخن از قانون هوای پاک است؛ قانونی که پس از گذشت ۸ سال، تنها ۳۰ درصد کارایی داشته است.
دورنمای تهران یادآور وضعیتی آخرالزمانی شده است؛ شهر در هاله‌ای قهوه‌ای و غلیظ فرو رفته، مدارس تعطیل شده‌اند و مردمی که به ناچار در سطح شهر تردد می‌کنند، ماسک‌های چندلایه بر صورت کشیده‌اند. طبق آمارهای سایت رسمی «IQAIR»امروز تهران پس از قاهره مصر، تاشکند ازبکستان، لاهور پاکستان، چنگدو چین، و دهلی هند در رتبه ۶ آلوده‌ترین شهرهای جهان قرار گرفته است. وزارت بهداشت هم رقم خسارت وارد شده از طریق آلودگی هوا به مردم شامل خسارات ناشی از بیماری و تعطیلی و کاهش بهره‌وری را ۱۷ میلیارد دلار اعلام کرده است. اورژانس تهران نیز می‌گوید مراجعات و تماس‌های مرتبط با مشکلات تنفسی ۱۵ درصد افزایش یافته است. همه چیز نشان از بحرانی بزرگ در زمینه سلامت شهروندان نگران به خصوص گروه‌های حساس مانند کودکان، بیماران قلبی تنفسی و سالمندان دارد. طبق آمارهای وزارت بهداشت سالانه ۵۸ هزار نفر در کشور جان خود را بر اثر آلودگی هوا از دست می‌دهند.
این روزها و در اوج بحران آلودگی هوا، قانون هوای پاک بر سر زبان‌ها افتاده است؛ قانونی که در سال ۹۶ و با ۳۴ ماده و ۳۹ تبصره و ۸ آیین‌نامه در جهت کنترل و کاهش آلودگی هوا توسط مجلس تصویب شده است. این قانون چهار محور اصلی دارد که شامل کنترل منابع ثابت مانند صنایع و نیروگاه‌ها، نظارت بر منابع متحرک، ارتقای کیفیت سوخت و استاندارد خودروها و ایجاد نظام هماهنگ نظارتی میان دستگاه‌ها است.
مرکز پژوهش‌های مجلس می‌گوید پس از گذشت ۸ سال تنها ۳۰ درصد از این قانون به مرحله اجرا رسیده است. عمده دلایل این عدم موفقیت کمبود منابع مالی، در اولویت نبودن مسئله آلودگی هوا، عدم وجود نظارت کافی و موثر، ناهماهنگی بین دســتگاه‌های مجری و عملکرد جزیره‌ای، تفسیر شخصی از متون قانون و در نهایت ایرادات متن قانون هستند.
توسعه حملونقل عمومی و اسقاط خودروهای فرسوده یکی از سرفصل‌های اصلی این قانون بوده که به سرمنزل مقصود نرسیده است. درحال‌حاضر، بیش از ۲۴ میلیون خودروی فرسوده در کشور وجود دارد و ناوگان حملونقل عمومی نیز از وضعیت مطلوبی برخوردار نیست. نوسازی اتوبوسرانی در دستور کار نبوده و تاکسی‌های برقی به طور گسترده مورد استفاده قرار نگرفته‌اند. شهرداری تهران می‌گوید دو سوم منابع لازم برای نوسازی حملونقل عمومی بر عهده وزارت کشور است که تا کنون تامین نشده است.
وزارت بهداشت تاکید ویژه‌ای بر نقش خودروهای فرسوده در تشدید آلودگی هوای تهران دارد؛ علیرضا رئیسی، معاون بهداشت وزارت بهداشت پیشتر گفته بود: «اولویت برطرف‌شدن آلودگی هوا، بحث خودروهای فرسوده است، اما خودروهای ملی نیز خوب نیستند و ای‌کاش خودروسازها کلاً بساط خود را جمع می‌کردند. توصیه من به خودروسازها این است که تولید خودرو با این کیفیت، هم جان مردم را در جاده‌ها می‌گیرد، هم در شهر آلودگی ایجاد می‌کند. نه‌تنها مشکل ما خودروهای فرسوده است، بلکه خودروهای جدید هم مصرف سوخت بسیار بالایی دارند. در بسیاری از کشورهای دنیا، مصرف سوخت بنزینی در حال حذف است.»
محمدصابر باغخانی‌پور مدیرکل محیط‌زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران نیز به تسنیم می‌گوید: «بر اساس ارزیابی‌های ما، حدود ۵۰ درصد آلودگی هوا در تهران مستقیماً از وسایل نقلیه فرسوده تولید می‌شود. نزدیک به ۹۰ درصد موتورسیکلت‌ها فرسوده‌اند، بخش عمده ناوگان دیزلی عمر بالایی دارد و حدود ۲۱ درصد خودروهای سواری نیز در رده فرسوده قرار می‌گیرند.»
مهدی پیرهادی، رئیس کمیسیون سلامت شورای شهر تهران می‌گوید: «بیش از ۶۱ درصد آلودگی تهران از منابع متحرک، ۱۲ درصد از نیروگاه‌ها و ۱۸ درصد از صنایع ناشی می‌شود. با وجود این آمار، روند اسقاط ناوگان فرسوده بسیار کند است. در حوزه کامیون‌ها و خودروهای فرسوده با کندی شدید مواجهیم و در بخش موتورسیکلت‌ها عملاً اسقاطی انجام نمی‌شود.»
بحث مازوت سوزی نیروگاه‌ها نیز یکی از مهم‌ترین سرفصل‌های مرتبط با آلودگی هوا است که هر ساله با آغاز فصل سرما و افزایش مصرف گاز مطرح می‌شود؛ بزرگ‌ترین صنایع و معادن در حاشیه کلان‌شهرهایی مانند تهران قرار دارند و آلایندگی ناشی از فعالیتشان مستقیما بر کیفیت هوای شهر تاثیر دارد. اما نکته اینجاست که هر ساله آمارهای رسمی منتشرشده از سوی وزارت نیرو این ادعا را تکذیب می‌کنند. وزارت نیرو مدعی است از مجموع ۱۴۱ نیروگاه کشور فقط ۱۶ نیروگاه از نوع بخاری هستند که به‌صورت تاریخی و به دلیل طراحی اولیه امکان استفاده از مازوت را داشته‌اند و از میان همین ۱۶ نیروگاه نیز دو واحد مهم نیروگاه بعثت تهران و نیروگاه اصفهان سال‌هاست به دلیل استانداردهای زیست‌محیطی مشهود و تصمیمات مدیریتی، مخازن مازوت‌شان پلمب شده و عملاً از چرخه مصرف خارج شده‌اند؛ بنابراین تعداد واقعی نیروگاه‌هایی که در صورت ضرورت می‌توانند از مازوت استفاده کنند، تنها ۱۴ نیروگاه یعنی تقریباً ۱۰ درصد کل ظرفیت نیروگاهی کشور است. در نهایت مدیرکل محیط‌زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران نیز فرسودگی ناوگان حملونقل عمومی و شخصی را عامل اصلی آلودگی هوا در تهران دانسته و مازوت‌سوزی به عنوان دلیل آلودگی هوا را «آدرس غلط» خوانده است.
دلیل هر آنچه که هست، مردم دیگر قادر به تنفس هوای پاک نیستند. پنجره خانه‌ها بسته است، آن‌هایی که توانایی مالی دارند به دنبال خرید دستگاه تصفیه هوا هستند، و دیگران نیز چاره‌ای به جز استنشاق گازهای سمی ندارند. ادامه این وضعیت در کنار تحمل قطعی مداوم آب در ساعاتی از شبانه‌روز و به هم ریختگی روال روزمره به دلیل تعطیلی مدارس و ادارات تحمل زندگی روزمره را برای شهروندان به امری سخت تبدیل کرده است.
