۳ متهم اصلی آلودگی شمال/ اسناد تازه درویش از بحران پنهان
با اوج‌گیری دوباره آتش‌سوزی‌ها در جنگل‌های هیرکانی و هم‌زمان تشدید آلودگی هوا در شهرهای شمالی، یک حقیقت بیش از گذشته آشکار شده است: اکوسیستم شمال ایران، هم از مدیریت بحران آسیب دیده، هم از توسعه بدون ضابطه و هم از بی‌توجهی به قانون هوای پاک.
محمد درویش، فعال و کارشناس محیط‌زیست تأیید می‌کند که آتش‌سوزی‌های اخیر کاملاً قابل پیش‌بینی بود. او می‌گوید خشکسالی کم‌سابقه پاییز ۱۴۰۴ و کاهش شدید ریزش‌های جوی، جنگل‌های گیلان، مازندران و گلستان را تبدیل به «انبار کاه» کرده بود؛ اما هشدارها جدی گرفته نشد و عملیات مهار با تأخیر بزرگ آغاز شد. تنها زمانی که تهدید گسترده شد و حتی صحبت از کمک گرفتن از کشورهای همسایه مطرح گردید، روند کنترل آتش سرعت گرفت و از گسترش فاجعه جلوگیری شد.
به‌گفته درویش، فقدان یگان هوایی اطفای حریق و کمبود تجهیزات، سال‌هاست که مدیریت بحران در شمال کشور را به عقب می‌برد؛ در حالی که امکان درخواست فوری از روسیه و ترکیه می‌توانست جلوی گسترش اولیه آتش را بگیرد. آمارهای ماهواره‌ای نشان می‌دهد تنها در الیت، چالوس و مرزن‌آباد حدود ۱۸۰ تا ۲۰۰ هکتار از جنگل‌ها سوخته و ثبت خسارت در سایر مناطق همچنان ادامه دارد.
اما بحران فقط به آتش محدود نمی‌شود. درویش تأکید می‌کند که شمال کشور با یک سه‌گانه خطرناک آلودگی هوا روبه‌روست:
- سوزاندن مازوت در نیروگاه‌ها و صنایع،
- مصرف گسترده سوخت‌های بی‌کیفیت،
- و سوزاندن زباله‌ها به‌دلیل کمبود امکانات دفع استاندارد.
نتیجه این سه عامل، رخ‌داد بی‌سابقه آلودگی هوا در شمال است؛ پدیده‌ای که دیگر فقط به تهران و کلان‌شهرها محدود نیست.
او همچنین نسبت به یکی از عمیق‌ترین تهدیدهای آینده هشدار می‌دهد: عقب‌نشینی دریای خزر و اضافه شدن حدود ۱۰۰ هزار کیلومتر مربع به خشکی ایران. این اتفاق ظرفیت رطوبتی منطقه را کاهش می‌دهد، میانگین بارندگی را پایین می‌آورد و نوار شمالی را در مسیر بیابانی‌شدن قرار می‌دهد؛ در حالی که جمعیت‌پذیری این ناحیه سال‌هاست از توان بوم‌شناختی آن عبور کرده و شیرابه زباله‌ها منابع آب سطحی و زیرزمینی را تهدید می‌کند.
در تهران اما صورت مسئله چیز دیگری است. درویش می‌گوید بیش از ۸۰ درصد آلاینده‌های گازی و ۶۰ درصد ذرات معلق نتیجه فعالیت وسایل نقلیه با سوخت فسیلی است. کیفیت پایین خودروهای داخلی، فرسودگی ناوگان، و مصرف دوبرابری سوخت نسبت به متوسط جهانی، تهران را به یکی از سنگین‌ترین کانون‌های آلودگی هوا در منطقه تبدیل کرده است. به اعتقاد او، راه حل فقط در سه محور خلاصه می‌شود:
برقی‌سازی حمل‌ونقل، کنار گذاشتن الگوی شهرهای خودرو‌محور و اجرای کامل قانون هوای پاک.
در نهایت، درویش مشکل اصلی را نه نبود قانون، نه نبود بودجه و نه تحریم‌ها، بلکه فقدان اراده برای اجرای قانون هوای پاک می‌داند؛ قانونی که از سال ۱۳۹۶ وجود دارد اما تقریباً هیچ‌گاه به‌صورت کامل اجرا نشده است. او تأکید می‌کند تا زمانی که این قانون اجرا نشود و خودروهای فرسوده از چرخه خارج نگردند، بحران آلودگی هوا و تخریب جنگل‌های شمال ادامه خواهد داشت.
