فاصله چندانی با کوبا و کره شمالی نداریم
«آزادی اقتصادی» اصلی‌ترین شاخص «توسعه» است و رابطه مستقیم و معناداری با دموکراسی، اقتصاد سالم، رفاه اجتماعی، درآمد سرانه و خط فقر دارد. براساس آخرین گزارش«آزادی اقتصادی جهان-۲۰۲۳»، ایران در شاخص آزادی اقتصادی رتبه ۱۶۹ را در بین ۱۷۷ کشور جهان از آن خود کرده و تنها کشورهای بوروندی، اریتریا، زیمبابوه، سودان، ونزوئلا، کوبا و کره شمالی در رتبه‌های پایین‌تر از ایران ایستاده‌اند.
شاخص «آزادی اقتصادی » یکی از چند معیار جهانی برای مقایسه رژیم‌های مختلف اقتصادی است که هر سال ازسوی موسسات بین‌المللی اندازه‌گیری می‌شود. کامل‌ترین و مشهورترین گزارش آزادی اقتصادی کشورهای جهان سالانه توسط موسسه فریزر و بنیاد هریتج تدوین و منتشر می‌شود. موسسات یادشده برای اندازه‌گیری آزادی اقتصادی کشورها به ارزیابی وضعیت شاخص‌هایی مانند «اندازه دولت »، «حقوق مالکیت»، «دسترسی به پول سالم»، «آزادی کسب‌وکار و تجارت بین‌الملل» در کشورها می‌پردازند و در نهایت با تعیین رتبه آزادی اقتصادی، نمایی از شرایط حاکمیتی کشورها را به نمایش می‌گذارند.
رانت و فساد دامنگیر اقتصاد دولتی
بنیاد هریتج شاخص آزادی اقتصادی را براساس ۴ نماگر «حاکمیت قانون»، «اندازه دولت»، « کارآمدی سازکارهای نظارتی» و «بازارهای آزاد» محاسبه می‌کند که هر کدام از این نماگرها نیز زیرمجموعه‌های مرتبطی دارند.
در رتبه‌بندی بنیاد هریتج، اقتصاد آزاد و اقتصاد دولتی در دو نقطه مقابل هم قرار گرفته‌اند. در این تقسیم‌بندی بر نقش کمرنگ دولت در سیاست‌گذاری‌های اقتصادی در کشورهای دارای اقتصاد آزاد تاکید شده است. به‌تعبیر هریتج این نوع اقتصاد، شفاف‌ترین نوع اقتصاد در جهان بوده و نظام عرضه و تقاضا تنظیم‌کننده بازار است.
اقتصاد دولتی، در نقطه مقابل اقتصاد آزاد دارای ویژگی‌های متفاوتی است که شاخص‌ترین آن به کنترل بالای دولت در تمام زمینه‌ها بازمی‌گردد و در سایه نبود شفافیت در این ساختار، رانت و فساد دامنگیر اقتصاد می‌شود.
سنگاپور آزاد‌ترین اقتصاد جهان را دارد
در رتبه‌بندی آزادی اقتصادی بنیاد هریتج، سنگاپور همچنان جایگاه آزاد‌ترین اقتصاد جهان را حفظ کرده و ایران در جمع ۱۰ کشور قعر این جدول قرار گرفته است.
ایران در فهرست اقتصادهای سرکوب‌شده
براساس جدول رتبه‌بندی هریتج، ایران با دریافت نمره ۴۲.۲ از ۱۰۰در شاخص آزادی اقتصادی، رتبه ۱۶۹ را در بین ۱۷۷ کشور جهان از آن خود کرده و در رده «اقتصادهای سرکوب‌شده» جا گرفته، این در حالی است که میانگین نمره آزادی اقتصادی در دنیا عدد ۵۹.۳ است و تنها کشورهای بوروندی، اریتریا، زیمبابوه، سودان، ونزوئلا، کوبا و کره شمالی نسبت به ایران، رتبه پایین‌تری را در این زمینه کسب کرده‌اند.
رابطه آزادی اقتصادی با شاخص‌های زندگی
در نهایت بنیاد هریتج در بررسی شرایط کشورهای این گزارش به نتایج قابل توجهی دست یافته که می‌گوید:
- هرچه امتیاز مربوط به شاخص آزادی اقتصادی بیشتر باشد، درآمد سرانه کشور نیز بیشتر است و برعکس.
- کشورهایی که دارای اقتصاد آزادتری هستند، میانگین سرانه تولید ناخالص داخلی بیشتری دارند.
- شاخص قدرت خرید و امید به زندگی در کشورهایی که اقتصادشان در دسته‌بندی «کاملا آزاد» یا «نسبتا آزاد» قرار دارد، بسیار بالاتر از دیگر کشورها است.
- میزان آزادی اقتصاد کشورها با رفاه کلی جامعه و عواملی مانند بهداشت، آموزش، محیط‌زیست، نوآوری، توسعه اجتماعی و دموکراسی ارتباط مستقیم دارد.
- رابطه مستقیم و معناداری بین رتبه آزادی اقتصادی کشورها با سلامت جامعه، بروز رانت و فساد، درآمد سرانه و درنهایت اشتغال و فقر وجود دارد.
گزارش و جدول رتبه‌بندی بنیاد هریتج درباره شاخص آزادی اقتصادی کشورهای جهان -۲۰۲۳ را در سرانه بخوانید.