ایران فقط ۱٪ بازار لبنیات روسیه را دارد!
با وجود کیفیت بالا، استانداردهای صادراتی و قیمت رقابتی، لبنیات ایران تنها سهمی ناچیز از بازار ۲۵ میلیارد دلاری منطقه خاورمیانه و آسیای میانه دارد؛ بازاری که می‌تواند منبعی پایدار و کمتر تحریم‌پذیر برای ارزآوری کشور باشد.
بر اساس آمار گمرک و گزارش انجمن صنایع فرآورده‌های لبنی، صادرات لبنیات ایران در سال ۱۴۰۳ از مرز یک میلیارد دلار عبور کرده اما همچنان نسبت به حجم واردات کشورهای همسایه همچون عراق، روسیه، پاکستان، عربستان و ازبکستان رقم بسیار اندکی به شمار می‌رود.
ایران با ظرفیت تولید بیش از ۱۰ میلیون تن شیر خام در سال و رتبه دوازدهم جهانی، در عمل نتوانسته از مزیت جغرافیایی و برند «محصولات حلال» خود برای ورود گسترده‌تر به بازار جهانی استفاده کند.
بازار جهانی لبنیات؛ جهش تا ۶۵۸ میلیارد دلار در ۲۰۳۳
به گفته سیدطه‌حسین مدنی، رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند، بازار جهانی لبنیات در سال ۲۰۲۱ حدود ۴۸۸ میلیارد دلار ارزش داشت که در ۲۰۲۵ به بیش از ۵۳۹ میلیارد و تا ۲۰۳۳ به ۶۵۸ میلیارد دلار خواهد رسید؛ با نرخ رشد مرکب سالانه (CAGR) حدود ۲٫۵ درصد.
منطقه خاورمیانه امسال حجمی نزدیک به ۲۱ میلیارد دلار داشته و طبق پیش‌بینی‌ها تا ۲۰۳۳ به بیش از ۲۲٫۷ میلیارد دلار خواهد رسید؛ رشدی که اگرچه محدود است، اما برای کشوری با ظرفیت تولید بالا و هزینه تمام‌شده پایین، یک فرصت اقتصادی قابل‌اعتماد محسوب می‌شود.
مدنی معتقد است ایران در زمره‌ی ۲۵ کشور نخست تولیدکننده شیر جهان قرار دارد و می‌تواند سهم بسیار بیشتری از این بازار رو‌به‌رشد را به خود اختصاص دهد؛ به‌ویژه در شرایطی که تحریم‌های نفتی، فشار را روی درآمدهای سنتی صادراتی افزایش داده‌اند.
ظرفیت صادراتی ایران؛ رشد ۴۲ درصدی ولی… هنوز پایین‌تر از انتظار
طبق داده‌های انجمن صنایع و فرآورده‌های لبنی ایران، صادرات در سال ۱۴۰۳ با ۱۹٪ رشد حجمی و ۴۲٪ رشد ارزشی نسبت به سال ۱۴۰۲، به بیش از ۶۶۰ هزار تن و ارزش یک میلیارد و ۵۹ میلیون دلار رسید.
اما با نگاهی به نقشه منطقه، مشخص می‌شود بیش از ۵۳٪ ارزش صادرات ایران به عراق اختصاص دارد، ۲۲٪ به پاکستان و ۹٪ به افغانستان می‌رسد؛ درحالی‌که بازارهای بزرگ‌تر مانند روسیه، عربستان و ازبکستان تقریباً سهمی از لبنیات ایران ندارند.
در پنج‌ماهه نخست ۱۴۰۴ نیز مجموع صادرات لبنیات ایران حدود ۳۰۱ هزار تن به ارزش ۴۹۱ میلیون دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۲۳٪ رشد حجمی و ۲۸٪ رشد ارزشی را نشان می‌دهد.
فرصت مغفول؛ روسیه و آسیای میانه
روسیه یکی از بزرگ‌ترین بازارهای لبنیات جهان با واردات سالانه نزدیک به ۵۰۰ میلیون دلار در سال ۲۰۲۴ است، اما سهم ایران از این بازار فقط ۳٫۵ میلیون دلار بوده—کمتر از یک درصد کل.
در مقابل، آذربایجان ۸۶ میلیون دلار، ترکیه ۴۴ میلیون دلار، قزاقستان ۴۲ میلیون دلار و فرانسه و انگلیس هرکدام حدود ۲۷ میلیون دلار صادرات لبنیات به روسیه داشته‌اند.
وضعیت مشابهی در ازبکستان دیده می‌شود؛ بازاری با ارزش ۱۶۵ میلیون دلار در سال که ایران از آن تنها ۵ میلیون دلار سهم دارد، در برابر حضور بلاروس با ۴۰ میلیون دلار و روسیه با ۵۰ میلیون دلار صادرات.
مدنی تأکید کرد: ایران می‌تواند از ظرفیت‌های تهاتر کالایی به‌ویژه میان محصولات لبنی و نهاده‌های دامی مورد نیاز صنایع استفاده کند تا ضمن رفع محدودیت‌های بانکی، درآمدهای صادراتی غیرنفتی را تثبیت نماید.
قیمت‌های جهانی؛ سود بالقوه بالاتر از انرژی‌های سنتی
بر اساس ارزیابی‌های جهانی، متوسط قیمت هر کیلوگرم شیر در بازارهای بین‌المللی حدود ۲.۷ دلار و کره حدود ۷ دلار است.
با احتساب نرخ دلار مبادله‌ای، قیمت شیر ایرانی برای صادرات تقریباً ۱۸۹ هزار تومان و کره ۴۹۰ هزار تومان است؛ اما بر اساس نرخ آزاد دلار، این ارقام به ۲۹۷ هزار و ۷۷۰ هزار تومان می‌رسند.
این تفاوت قیمتی، توجیه اقتصادی بالایی برای رشد صادرات لبنیات ایجاد می‌کند، زیرا بازگشت ارز حاصل از این صادرات می‌تواند حتی از طریق واردات شمش طلا و رفع تعهد ارزی صورت گیرد؛ یکی از مسیرهای قانونی و کم‌ریسک در شرایط محدود بانکی.
مسیر بهبود صادرات؛ از بسته‌بندی تا دیجیتالی‌سازی
مدنی در ادامه گفت: صنایع لبنی ایران باید از راهکارهای نوین تجاری برای افزایش رقابت‌پذیری بهره بگیرند، از جمله:
- استفاده از اطلس تجارت ایران برای انتخاب بازارهای هدف؛
- بهره‌گیری از فناوری‌های بسته‌بندی افزایش‌دهنده ماندگاری؛
- سرمایه‌گذاری در مدیریت هوشمند زنجیره تأمین و کاهش ضایعات؛
- گسترش همکاری‌های تهاتری با کشورهای آسیای میانه؛
- توسعه انرژی تجدیدپذیر در کارخانه‌های لبنی برای کاهش هزینه تولید و لجستیک.
او افزود: هم‌زمان می‌توان با بازاریابی برند «لبنیات حلال ایران» در بازار اروپا و آفریقا، اعتماد تاریخی بازارهای مسلمان را تقویت کرد.
راهبرد تحریم‌گریزی هوشمند در صنعت غذا
مدنی تأکید کرد: در شرایط فعال شدن «مکانیسم ماشه» و کاهش فروش نفت، صنایع لبنیات می‌توانند یکی از پایه‌های تحریم‌گریزی هوشمند و تأمین ارز پایدار باشند.
لبنیات و فرآورده‌های غذایی همواره در فهرست کالاهای غیرتحریمی قرار داشته‌اند، بنابراین توسعه صادرات در این بخش مسیر رشد ایمن و پایدار اقتصادی برای ایران فراهم می‌کند.
