اختصاصی سرانه؛
رکورد دلار در سکوی ۶۳هزار تومان / ارزش پول ملی چقدر آب رفت؟
قیمت دلار از ابتدای دولت ابراهیم رئیسی بیش از ۲.۵ برابر شده است. زمانی که دولت سیزدهم آغاز به کار کرد، نرخ دلار حدود ۲۷ هزار تومان بود اما حالا و در روزهای آخر اسفند ۱۴۰۲، دلار به ۶۱ هزار تومان رسید و امروز رکورد جدید ۶۳ هزار تومان را زد.
ارزش ریال هرروز پایینتر می‌آید و به عبارت دیگر سقوط ارزش ریال ایران پی در پی رکورد می‌شکند. طی ۴۵ سال، ۱۳ بار ارزش ریال نصف شده است! ارزش ریال طی ۹۲ سال، در برابر طلا ۶ میلیون برابر و ارزش ریال در برابر دلار حدود ۱۶ هزار برابر کاهش پیدا کرده است. نشریه فوربز در گزارشی نوشت: ریال ایران، ضعیف‌ترین واحد پولی جهان است که با یک ریال تنها ۰.۰۰۰۰۲۴ دلار امریکا خریداری می‌شود (به عبارت دیگر، ۱ دلار برابر با ۴۲۲.۷۳۳ ریال ایران است).
تحقیقی نشان می‌دهد که در ۱۴ مرداد ۱۴۰۰ که مراسم تحلیف ابراهیم رئیسی برگزار شد، دلار ۲۵ هزار و ۶۱۹ تومان بود که حالا با رشدی ۱۴۰درصدی به ۶۳ هزار تومان افزایش پیدا کرده است. این ضعیف‌ترین عملکرد در دور اول روسای جمهور پس از جنگ بوده است.
ارزش ریال به «یک دهم» سال ۹۶ رسید
قیمت دلار از ابتدای دولت ابراهیم رئیسی بیش از ۲.۵ برابر شده است. زمانی که دولت سیزدهم آغاز به کار کرد، نرخ دلار حدود ۲۵ هزار تومان بود اما حالا و در میانه فروردین ۱۴۰۳، دلار به ۶۳ هزار تومان رسیده است.
دولت سیزدهم با هدف غلبه بر بحران ارزی، رئیس کل بانک مرکزی را تغییر داد. پیش از این نیز معاون ارزی بانک مرکزی تغییر کرد اما با این حال حتی تغییر معاونت ارزی نیز نتوانست آرامشی در بازار ارز فراهم آورد.
سقوط ارزش ریال در ١٠٠ سال گذشته
بر اساس داده‌های موجود در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، شروع به کار دلار در ایران به سال ۱۳۰۸ برمی‌گردد. در آن سال، طبق قانون، ارزش هر ریال معادل ۰.۳۶۶۱۱۹۱ گرم طلا در نظر گرفته شد که پس از چهار تغییر در سال‌های ۱۳۱۰، ۱۳۲۰، ۱۳۳۶ و ۱۳۵۰ به ۰.۰۱۰۸۰۵۵ گرم طلا کاهش پیدا کرد.
با گذشت ۹۲ سال، نرخ هر گرم طلای خالص از حدود ۳ ریال در اسفند ۱۳۰۸ به حدود ۱۸ میلیون ریال در اسفند ۱۴۰۰ رسید.
در واقع، طی ۹۲ سال، ارزش ریال در برابر طلا ۶ میلیون برابر و ارزش ریال در برابر دلار حدود ۱۶ هزار برابر کاهش پیدا کرده است؛ به طوری که نرخ دلار در بازار غیررسمی از حدود ۲۰ ریال در سال ۱۳۰۹ به بیش از ۳۰۰ هزار ریال در سال ۱۴۰۰ رسید.
تحولات ۱۰۰ ساله نظام ارزی ایران
تحولات نظام ارزی ایران در یکصد سال اخیر، از ابتدای شروع به کارگیری ریال، یعنی سال ۱۳۰۸ تا سال ۱۳۳۶ نظام ارزی دو یا چند نرخی بر اقتصاد ایران حاکم بود و نرخ رسمی ارز تحت نظام استاندارد طلا و برتون وودز تعیین می‌شد.
از دهه ۱۳۱۰، حاکمیت به کنترل‌های ارزی روی آورد و صادرکنندگان را ملزم به فروش ارز به نرخ رسمی به بانک‌های مورد تایید دولت کرد. از طرفی صادرکنندگان می‌توانستند گواهی فروش ارزی خود را به واردکنندگان بفروشند و همین موجب شد که نرخ ارز صادرکنندگان به نرخ‌های غیررسمی نزدیک شود.
طی دوره ۲۰ ساله ۱۳۳۶ تا ۱۳۵۶ نظام ارزی ایران تک‌نرخی شد، اما در این میان در سال ۱۳۵۱ با فروپاشی برتون وودز، نرخ غیررسمی برای دلار شکل گرفت که با نرخ رسمی فاصله داشت؛ به طوری که نرخ ارز که در ۷۶ ریال معامله می‌شد، در بازار غیررسمی به ۷۰ ریال کاهش یافت.
اما سیاست‌گذار بر تثبیت نرخ رسمی ارز اصرار داشت. از این زمان، شکاف بین قیمت‌های رسمی و غیررسمی موجب شد که پس از ۲۰ سال، یعنی در سال ۱۳۵۷ که همزمان با کاهش صادرات نفتی بود، نظام چندنرخی برقرار شود.
تا سال ۱۳۷۰ تامین ارز کالاهای اساسی از محل صادرات نفتی و با همان نرخ پیش از انقلاب ادامه پیدا کرد و صادرکنندگان غیرنفتی هم مجاز بودند که ارز خود را در بازار غیررسمی به فروش برسانند.
تلاش برای یکسان‌سازی نرخ ارز
در سال ۱۳۷۱، تلاش‌های زیادی برای یکسان‌سازی نرخ ارز انجام شد؛ اما این تلاش‌ها شکست خورد و در نهایت در فروردین سال ۱۳۸۱ برای نخستین‌بار نظام ارزی تک‌نرخی شناور مدیریت شده بر اقتصاد ایران حکم‌فرما شد.
نکته قابل توجه این است که مطابق قانون بودجه ۱۳۸۰، دولت مکلف به فراهم آورن مقدمات قانونی برای یکسان‌سازی ارز و ارائه لایحه بودجه ۱۳۸۱ بر مبنای نرخ یکسان‌سازی ارز شد. از فروردین ۱۳۸۱، یکسان‌سازی نرخ ارز صورت پذیرفت و نرخ رسمی از ۱،۷۵۰ ریال به ۷،۹۰۰ ریال افزایش یافت.
اگرچه به طور رسمی نظام ارزی شناور مدیریت شده به عنوان نظام ارزی معرفی شد، اما بر اساس گزارش سالانه ترتیبات و محدودیت‌های ارزی صندوق بین‌المللی پول، نظام ارزی کشور را «در عمل» باید به عنوان نظام ارزی ثابت طبقه‌بندی کرد.
از سال ۱۳۸۱ تا پیش از نخستین جهش ارزی در دهه ۱۳۹۰، این نظام شناور ادامه داشت و پس از آن تا به امروز، نظام دو و چند نرخی حاکم بوده است.