نقشه جنجالی بانک مرکزی: بازار ارز در آستانه انفجار!
انتقادات از سیاست ارزی بانک مرکزی و مداخلات دولتی در بازار ارز ایران شدت گرفت.
بانک مرکزی اخیراً از یک بسته ششگانه برای کنترل بازار ارز رونمایی کرده است که هدف آن مدیریت ساختاری این بازار عنوان شده است. با این حال، کارشناسان اقتصادی این طرح را تکرار سیاستهای پیشین و شکستخورده میدانند و تاکید دارند که مشکلات کنونی بازار ارز نیازمند تغییرات بنیادیتری در ساختار اقتصادی کشور است. فعالان صنعتی و تجار نیز گلایههای متعددی از سیاستهای ارزی جاری دارند و آنها را مانعی جدی بر سر راه صادرات و واردات میدانند.
جزئیات بسته ششگانه ارزی بانک مرکزی
این بسته سیاستی شامل شش گام اصلی است که بانک مرکزی برای ساماندهی بازار ارز معرفی کرده است:
- بازآرایی نظام تخصیص ارز: این گام بر اتصال تخصیص منابع محدود ارزی به فعالیتهای مولد ارز تمرکز دارد.
- کاهش فاصله تخصیص تا تامین ارز: اولویت در این بخش به متقاضیان خرد اختصاص یافته است.
- گسترش پیشفروش ارز: با هدف مدیریت تقاضا و انتظارات در بازار.
- توسعه تامین مالی ارزی پروژهها: برای حمایت از طرحهای اقتصادی.
- تشدید نظارت بر رفتارهای سوداگری: به منظور مقابله با نوسانات کاذب بازار.
- تعمیق بازار در تالار دوم: با هدف افزایش شفافیت و کارایی معاملات ارزی.
انتقادات گسترده به رویکرد جدید
علیرغم معرفی این بسته، فعالان اقتصادی و کارشناسان نسبت به اثربخشی آن تردید دارند. بسیاری از تجار و صاحبان صنایع، سیاستهای ارزی کنونی را یکی از موانع اصلی در مسیر واردات و صادرات میدانند. از جمله مهمترین انتقادات مطرحشده میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- توزیع گسترده ارز ارزان به گروهی محدود بدون نظارت کافی بر تامین محصولات وارداتی ارزان در بازار داخلی.
- عدم بازگشت ارز حاصل از صادرات به چرخه اقتصاد کشور.
- تغییرات مداوم و ناپیوسته در سیاستهای ارزی.
- بیتوجهی به اصول بنیادین اقتصادی در اتخاذ تصمیمات.
بیاثری تغییر سامانهها و تکرار تجربههای شکستخورده
تجربه گذشته نیز نشان میدهد که صرفاً تغییر بستر معاملات از یک سامانه به سامانهای دیگر نمیتواند راهگشا باشد. به عنوان مثال، راهاندازی تالار اول مرکز مبادله ارز و طلا قرار بود جایگزین سامانه نیما شود و فاصله نرخ ارز را از میان بردارد، اما این تالار نیز سرنوشتی مشابه نیما یافت و نتوانست به اهداف مورد انتظار دست یابد. این امر موجب شده است تا نگرانیها از تکرار این سرنوشت برای اقدامات جدید بانک مرکزی افزایش یابد.
دیدگاه کارشناس اقتصادی: ریشه مشکلات در مداخلات دولتی
مهدی دارابی، کارشناس اقتصادی، در واکنش به بسته جدید بانک مرکزی تاکید کرد که بخش اعظم چالشهای حاکم بر بازار ارز و تاثیرات منفی آن بر تولید و تجارت کشور، ناشی از مداخلات و دستکاری قیمتی سیاستگذار در حوزه ارز است. وی افزود که تا زمانی که این مداخلات حذف نشود، نمیتوان به بهبود سیاستهای ارزی با تعریف مقررات مختلف امید داشت.
به گفته دارابی، سود حاصل از دریافت ارز ارزان وارداتی به قدری قابلتوجه است که صفهای طولانی برای آن شکل میگیرد و در چنین شرایطی تشخیص ضرورتهای وارداتی توسط کارمندان وزارتخانهها دشوار است. او این مسیر را بارها در طول سالهای گذشته آزموده شده دانست و تاکید کرد که از سال ۱۳۹۷ تاکنون، وعده کاهش زمان تامین ارز واردات بارها تکرار شده اما هیچگاه محقق نشده است.
این کارشناس اقتصادی، تعیین قیمت دستوری برای ارز و فاصله گرفتن نرخ ارزهای ترجیحی از بهای واقعی آن در بازار آزاد را به منزله تشکیل صف برای واردات دانست و اظهار داشت که در چنین فضایی، زمان تخصیص ارز طولانی میشود و با دستور و وعده مرتفع نخواهد شد. دارابی در پایان راهکار اساسی حل مشکلات اقتصادی کشور را نه در نرخگذاری، بلکه در توسعه تولید و تجارت، رفع تحریمها و جذب سرمایههای خارجی دانست.
