جیب مردم گروگان گرانی روغن؛ باز هم قیمتها جهش یافت!
گرانی و کمبود روغن خوراکی، معیشت خانوارها را در سایه تخلفات بازار و ارز ترجیحی تهدید میکند.
بازار روغن خوراکی در دیماه ۱۴۰۴ با کمبود محسوس، عرضه محدود و تخلفات توزیعی گستردهای مواجه شده است. این وضعیت، در حالی که روغن یکی از اقلام ضروری سبد معیشت خانوار به شمار میرود، نگرانیهای جدی را برای مصرفکنندگان ایجاد کرده و به گفته فعالان صنفی، بیش از آنکه ناشی از کمبود واقعی تولید باشد، نتیجه کاهش عامدانه عرضه از سوی تولیدکنندگان و پیامدهای باقیمانده از حذف ارز ترجیحی است.
تشدید کمبود و التهاب قیمت در بازار روغن خوراکی
بررسیهای میدانی حاکی از آن است که روغن مایع و جامد بهسختی در فروشگاهها یافت میشود و در بسیاری از خردهفروشیها، عرضه این کالا بهصورت محدود و حتی مشروط به خرید سایر اقلام صورت میگیرد. بسیاری از فروشندگان نیز از کاهش شدید سهمیه دریافتی خود خبر میدهند که امکان عرضه آزاد و بدون محدودیت را از آنها سلب کرده است. این شرایط ناپایدار، بازار روغن را در هفتههای اخیر با وضعیتی نگرانکننده روبهرو ساخته است.
نقش تولیدکنندگان در کاهش عرضه
فعالان بازار معتقدند بخش عمدهای از کمبود کنونی، واقعی نیست. تولیدکنندگان بزرگ روغن در ماههای اخیر عرضه خود را به بازار کاهش دادهاند تا زمینه برای افزایش قیمتها فراهم آید. این رویکرد در حالی مشاهده میشود که تقاضا برای روغن به عنوان کالایی اساسی، همواره ثابت و غیرقابل حذف از سبد مصرفی خانوار است و هرگونه کاهش عرضه، بلافاصله به التهاب و نوسانات قیمتی منجر میشود.
پدیده فروش "پشتفاکتوری"
یکی از تخلفات پررنگ در بازار روغن طی دیماه ۱۴۰۴، افزایش فروشهای موسوم به «پشتفاکتوری» است. در این شیوه، توزیعکنندگان روغن را تنها در صورتی به خردهفروشان و بنکداران تحویل میدهند که اقلام دیگری نیز با قیمتی بالاتر یا خارج از فاکتور رسمی خریداری شود. این مسئله نه تنها هزینه نهایی را برای مصرفکننده افزایش میدهد، بلکه شفافیت بازار را نیز به شدت خدشهدار کرده است.
برخی واحدهای صنفی اظهار میکنند که در صورت عدم پذیرش شرایط پشتفاکتوری، عملاً از چرخه توزیع روغن حذف میشوند. این رویه دسترسی مردم به روغن را محدودتر کرده و فضای روانی کمبود را در بازار تشدید میکند.
روند صعودی قیمتها
بررسیهای میدانی نشان میدهد قیمت روغن خوراکی در دیماه ۱۴۰۴ نسبت به ماههای گذشته با افزایش قابل توجهی همراه بوده است. در حال حاضر، قیمت روغن مایع ۹۰۰ گرمی بسته به برند، در خردهفروشیها بین ۸۵ تا ۱۱۰ هزار تومان و روغنهای مایع ۱.۵ لیتری در بازه ۱۴۰ تا ۱۸۰ هزار تومان عرضه میشوند. در بخش روغنهای جامد، قیمتها حتی بالاتر بوده و روغن جامد ۴ کیلویی به حدود ۴۵۰ تا ۵۵۰ هزار تومان رسیده است. این افزایش قیمت در شرایطی رخ میدهد که عرضه محصولات به صورت محدود و ناپیوسته انجام میشود.
تاثیر حذف ارز ترجیحی بر بازار
حذف ارز ترجیحی از کالاهای اساسی، از جمله روغن، به عنوان یکی از عوامل کلیدی وضعیت کنونی بازار شناخته میشود. پس از اجرای این سیاست، هزینه تأمین مواد اولیه مانند روغن خام و دانههای روغنی بهطور چشمگیری افزایش یافت و فشار مضاعفی بر قیمت تمامشده تولید وارد کرد. اگرچه دولت وعده داده بود که با پرداخت یارانههای جبرانی، اثر حذف ارز ترجیحی بر معیشت مردم کاهش یابد، اما شواهد بازار نشان میدهد که این سیاست نتوانسته مانع افزایش قیمت و بروز رفتارهای سوداگرانه شود. در واقع، حذف ارز ترجیحی در کنار ضعف نظارت، بستری برای کاهش عرضه، افزایش قیمت و شکلگیری تخلفات توزیعی فراهم کرده است.
چشمانداز و لزوم نظارت
بازار روغن خوراکی در دیماه ۱۴۰۴ با ترکیبی از کمبود مصنوعی، عرضه قطرهچکانی، فروش پشتفاکتوری و افزایش تدریجی قیمتها مواجه است. ادامه این روند میتواند فشار بیشتری بر سبد معیشت خانوارها وارد کند و اعتماد مصرفکنندگان به بازار را کاهش دهد. به نظر میرسد کنترل این وضعیت، نیازمند نظارت جدیتر بر عملکرد تولیدکنندگان و بازنگری در سیاستهای حمایتی پس از حذف ارز ترجیحی است؛ در غیر این صورت، روغن همچنان یکی از پرحاشیهترین کالاهای اساسی بازار باقی خواهد ماند.
