ارز و طلا در آتش؛ چرا بازار هر روز با رکوردشکنی، جیب مردم را خالی میکند؟
سیاستهای اقتصادی دولت تورم و قیمت ارز را افزایش داد.
در میان نگرانیهای معیشتی و سیگنالهای متناقض اقتصادی، سیاستهای اخیر دولت از حذف ارز ترجیحی تا انتقال تقاضا به بازار آزاد، روند صعودی قیمت دلار و طلا را تسریع کرده و این فلز گرانبها را به بالاترین سطوح چند ماه اخیر رسانده است.
رشد ناگهانی نرخ ارز و طلا
پس از دورهای آرامش نسبی در بازار ارز، روند معاملات از ابتدای هفته گذشته بهطور محسوسی تغییر کرده و دلار با عبور از کانال ۱۲۰ هزار تومان، بار دیگر رکوردی تازه ثبت کرده است. قیمت طلا و سکه نیز همگام با نوسانات ارزی به قلههای جدید رسیده است. هماکنون در بازار تهران، قیمت سکه به مرز ۱۳۰ میلیون تومان رسیده و هر گرم طلای ۱۸ عیار در کانال ۱۲ میلیون و ۴۵۰ هزار تومان معامله میشود.
ریشههای جهش قیمتی: ترکیبی از عوامل
پیگیریهای میدانی و گفتوگو با فعالان بازار نشان میدهد که این جهش قیمتی، تنها ناشی از هیجانات مقطعی نیست، بلکه تحت تأثیر مجموعهای از سیاستهای اقتصادی دولت، انتظارات تورمی و تنشهای بیرونی شکل گرفته است. این عوامل در کنار کمعمقی بازار آزاد، زمینه را برای رکوردشکنیهای پیاپی فراهم کرده است.
تغییر انتظارات و افزایش تقاضای سفتهبازانه
فعالان بازار معتقدند از هفته گذشته نوعی «تغییر انتظارات» رخ داده که باعث شده است معاملات از حالت عادی خارج شود. دلار که هفتههای گذشته در محدوده ۱۱۰ تا ۱۱۳ هزار تومان معامله میشد، اکنون بین ۱۲۰ تا ۱۲۱.۵ هزار تومان دستبهدست میشود. در چنین شرایطی، سهم تقاضای سفتهبازانه پررنگتر شده و فاصله زیاد قیمت خرید و فروش نشاندهنده وضعیت کمعمق و پرریسک بازار است.
افزایش ریسکهای بیرونی و حساسیت تاریخی بازار به اخبار سیاسی
بازار ارز ایران همواره نسبت به سیگنالهای سیاسی منطقهای و بینالمللی واکنش سریع نشان داده است. پررنگ شدن برخی تحولات، انتظارات را افزایش داده و معاملهگران کوتاهمدت را به سمت خرید سوق داده است. کمبود فروشنده در همین دوره باعث شده نرخها بدون مقاومت چندانی رشد کند.
کاهش محسوس عرضه و عقبنشینی فروشندگان خرد
کاهش تعداد فروشندگان در بازار و انتظار بخش زیادی از فروشندگان معمولی برای روشنتر شدن وضعیت بازار، منجر به افزایش نرخها و رقم خوردن فاصله قابل توجه بین قیمت خرید و فروش شده است.
نقش سیاستهای اقتصادی دولت در جهش قیمت
تحلیل کارشناسان نشان میدهد بخش مهمی از فشار اخیر بر بازار، بهطور مستقیم با تصمیمات اقتصادی دولت، فشار بودجهای و تغییر سیاستهای ارزی گره خورده است.
مصوبه واردات بدون انتقال ارز؛ سیگنالی که بازار آزاد را بهخط کرد
این مصوبه که هدف آن تسهیل واردات عنوان شده بود، عملاً به معنای انتقال بخش مهمی از نیاز ارزی واردکنندگان به بازار آزاد است. در بازاری که عمق چندانی ندارد، همین جابهجایی، تقاضای بزرگ و ناگهانی ایجاد کرده و قیمت را بالا میبرد. فعالان ارزی معتقدند بخش مهمی از رشد اخیر، نتیجه همین تصمیم بوده است.
فشار برای انتقال ارز واردات کالاها به «بازار دوم مرکز مبادله»
سیاست جدیدی که بر اساس آن، بخشی از ارز واردات باید از بازار دوم تأمین شود، منجر به افزایش تقاضای رسمی در این بازار و بالا رفتن نرخها شده است. بازار آزاد نیز با فاصله زمانی کوتاهی بهدنبال همان نرخها حرکت کرده و این سیاست سیگنال مهمی برای افزایش انتظارات تورمی بوده است.
حذف تدریجی ارز ترجیحی؛ از برنج شروع شد، اما پیامش عمومی است
حذف رسمی ارز ترجیحی برنج، آنهم در شرایطی که بازار بهشدت حساس است، انتظارات را بهسمت افزایش هزینه واردات کالاهای اساسی برده و بازار ارز نیز بهطور انتظاری واکنش نشان داده است. تجربههای قبلی نشان میدهد حذف هر قلم ارز ترجیحی معمولاً به موج کوتاهی از افزایش نرخها در بازار آزاد منجر میشود.
کسری بودجه؛ سایه سنگینی که روی بازار افتاده است
گزارشهای غیررسمی از کسری قابل توجه بودجه امسال، سناریوهای احتمالی تعدیل نرخهای رسمی یا افزایش برداشت از منابع بانکی را تقویت کرده است. همین گمانهزنیها، انتظارات تورمی را بالا برده و تقاضای احتیاطی برای خرید ارز را افزایش داده است. وقتی بازار انتظار دارد دولت برای جبران کسری بودجه سراغ نرخ ارز برود، طبیعی است که معاملهگران تلاش میکنند قبل از آن موقعیت خرید بگیرند.
مسئله بنزین؛ نگرانی از اصلاح قیمتها و اثر آن بر انتظارات
افزایش گزارششده مصرف بنزین، زیان بالای یارانه سوخت و تصمیم جدی درباره نرخ سوم بنزین، یکی دیگر از سرچشمههای انتظارات تورمی بوده است. بازار ارز معمولاً قبل از هر اصلاح قیمتی در حاملهای انرژی واکنش نشان میدهد.
چشمانداز بازار ارز و راهکارهای کنترل
این مجموعه عوامل باعث شده است بازار ارز وارد فاز انتظاری شود؛ فازی که در آن، حتی اخبار کوچک هم وزن چندبرابری پیدا میکند و نرخها با کوچکترین شوک، جهش میکنند. با این حال، بسیاری از کارشناسان معتقدند این رشد پایدار نیست و شباهت زیادی به جهشهای مقطعی گذشته دارد.
از نگاه تحلیلگران، مسیر کنترل بازار در شرایط فعلی چندان پیچیده نیست. افزایش عرضه واقعی در بازار رسمی، شفافسازی سیاستهای ارزی و کنترل تقاضای سفتهبازانه میتواند در مدت کوتاهی التهابات را کاهش دهد. تجربه سالهای گذشته نیز نشان میدهد هر زمان بازار رسمی فعالتر شده و سیاستها شفافتر اعلام شدهاند، بازار آزاد ظرف ساعات کوتاهی آرام گرفته است.
