هشدار؛ تراز دریای خزر به پایینترین حد 500 ساله میرسد!
کاهش تراز آب دریای خزر ناشی از تغییرات اقلیمی، مدیریت آب با هوش مصنوعی را ضروری میسازد.
افت تراز دریای خزر به حداقل 500 ساله نزدیک میشود؛ احتمال ثبت رکورد تاریخی
وضعیت نگرانکننده تراز آب دریای خزر
محمدرضا کاویانپور، رئیس مؤسسه تحقیقات آب وزارت نیرو، با اشاره به روند کاهشی تراز آب دریای خزر در سه دهه اخیر، از احتمال رسیدن این دریا به حداقل تراز 500 ساله در سال جاری خبر داد. این در حالی است که در دهه 60 شمسی، دریای خزر افزایش تراز قابل توجهی را تجربه کرده بود.
تشدید افت تراز در سالهای اخیر
کاویانپور اظهار داشت: در سالهای ابتدایی کاهش تراز خزر، افت سالانه آب حدود 3 تا 4 سانتیمتر بود، اما در چند سال اخیر این رقم به حدود 25 سانتیمتر رسیده است. بررسیهای کارشناسان نشان میدهد که امسال احتمالاً شاهد ثبت یک رکورد تاریخی در پایینترین تراز دریای خزر در 500 سال اخیر خواهیم بود.
ارزیابی نوسانات دریای خزر در دستور کار
وی افزود: برای بررسی علمی این پدیده، ردیف مطالعاتی «ارزیابی نوسانات دریای خزر» امسال در سازمان برنامه و بودجه تعریف شده و مؤسسه تحقیقات آب مسئولیت این مطالعات را بر عهده گرفته است. تیمهای تخصصی در استانهای گیلان، مازندران و گلستان مشغول بررسی میدانی هستند.
تغییرات اقلیمی، عامل اصلی افت تراز
رئیس مؤسسه تحقیقات آب، تغییرات اقلیمی را مهمترین عامل افت تراز آب دریای خزر دانست و دو عامل اصلی را برشمرد: کاهش بارشها در حوضه آبریز و افزایش تبخیر. طبق گزارشها، میزان تبخیر در 50 سال گذشته حدود 20 درصد افزایش یافته است. ترکیب این دو عامل، شدت کاهش تراز را در سالهای اخیر افزایش داده است.
خشکسالی بلندمدت و هشدارهای جدی
کاویانپور با اشاره به خشکسالی بلندمدت کشور که حدود 20 تا 25 سال ادامه دارد، تاکید کرد: الگوهای بارش در سطح جهان تغییر کرده و مطالعات داخلی ما نیز با یافتههای بینالمللی همخوانی دارد. مدلها نشاندهنده کاهش بارش در بخشهای مهمی از کشور، بهویژه مناطق غربی و شمالی، هستند که تامینکننده اصلی آوردهای بارشی محسوب میشوند. این وضعیت، لزوم آمادگی کشور برای شرایط آینده و کاهش منابع آبی را بیش از پیش نمایان میسازد.
هوش مصنوعی در مدیریت سدها
در حوزه مدیریت سدها، وزارت نیرو برنامه جامعی برای استفاده از تکنیکهای نوین تدوین کرده است. حدود 30 سد مهم کشور با استفاده از روشهای هوش مصنوعی و یادگیری ماشین مورد تحلیل قرار گرفته و سامانهای برای پیشبینی جریان ورودی به سد طراحی شده است. این سامانه امکان مشاهده وضعیت ششماهه آینده ورودی سد را برای بهرهبرداران فراهم میکند.
مطالعات آب ژرف در کرمان
در خصوص مطالعات آب ژرف، کارگروهی با حضور وزیر نیرو و معاونت علمی ریاست جمهوری برای هماهنگی مطالعات تشکیل شده است. نقشههای پتانسیل آب ژرف تهیه شده توسط مؤسسه تحقیقات آب با نقشههای معاونت علمی تلفیق و نقاط امیدبخش استخراج شده است. مطالعات آب ژرف در کرمان نیز با همکاری پنج دانشگاه بزرگ کشور در حال انجام است و دستورالعملهای علمی برای اکتشاف و بهرهبرداری تدوین شده است تا از پیامدهای زیستمحیطی برداشت غیراصولی جلوگیری شود.
اهمیت تعیین سن آب و تجدیدپذیری
تعیین سن آب، یکی از مهمترین پارامترها در مطالعات آب ژرف است. آبی با عمر حدود 50 هزار سال، آب فسیلی محسوب میشود، در حالی که آب با سن دو تا سه هزار سال، احتمال بالاتری برای تجدیدپذیری دارد. سرعت تجدیدپذیری عامل تعیینکنندهای در مدل بهرهبرداری است تا از هزینههای انرژی و تبعات زیستمحیطی جلوگیری شود.
چالشهای اقتصادی در حوزه آب
کاویانپور به چالشهای اقتصادی در حوزه آب اشاره کرد و گفت: سرمایهگذاری در آب به اندازه انرژی جذاب نیست و بخش کشاورزی و صنعت هنوز حاضر به پرداخت هزینه واقعی آب نیستند. این موضوع مانع توسعه پایدار منابع آب میشود و مطالبهگری از تمامی بهرهبرداران ضروری است.
مدیریت بهینه الگوی کشت
مدیریت بهینه الگوی کشت در مناطق کمآب، از دیگر تاکیدات رئیس مؤسسه تحقیقات آب بود. انتخاب محصولات با ارزش افزوده بالا و مصرف آب کمتر، مانند زعفران و گل محمدی، میتواند هم امنیت غذایی و هم اقتصاد آب را تقویت کند. تمرکز بر کالاهایی که ارزش افزوده بالاتر و مصرف آب کمتری دارند، جایگزین مناسبی برای محصولات پرمصرف و کمبازده است.
سامانه پایش خشکسالی و سازگاری با تغییرات اقلیمی
سامانه پایش خشکسالی در ایران افتتاح شده است که امکان رصد خشکسالی در کشور و کشورهای همسایه را فراهم میکند. با توجه به روند خشکسالی طولانیمدت، لازم است برای سناریوهای احتمالی یک یا دو سال آینده برنامهریزی شود. در سطح جهانی نیز، تجربیات اجلاسهای جهانی آب نشان میدهد که سازگاری با پدیده تغییر اقلیم و کاهش اثرات آن، راهکار اصلی است.
اهمیت اقتصاد آب و سرمایهگذاری
جذابیت سرمایهگذاری در حوزه آب، موضوعی است که نیازمند توجه بیشتر است. برخلاف بخش انرژی، سرمایهگذاری کلان در بخش آب هنوز اتفاق نیفتاده است. تا زمانی که اقتصاد آب مورد توجه قرار نگیرد، توسعه پایدار منابع آب با چالش روبهرو خواهد بود.
بازگشت آب تصفیهشده به سفرههای زیرزمینی
تصفیه کامل فاضلاب و بازگرداندن بخشی از آب تصفیهشده به سفرههای زیرزمینی، از دیگر توصیههای مهم بود. این اقدام میتواند به کاهش فرونشست زمین کمک کرده و منابع آبی پایدارتری را برای مصارف شرب و کشاورزی فراهم کند.
تاثیر شبکه فاضلاب بر فرونشست
در گذشته، بخشی از فاضلاب به چاهها میرفت و منبع تغذیه سفرهها بود. اما امروزه ورود مستقیم فاضلاب خام به آبخوانها به دلیل آلایندگی، غیرقابل قبول است. با وجود این، در برخی مناطق کشور هنوز عقبماندگی در تصفیه فاضلاب وجود دارد و ضروری است که آب تصفیهشده به سفرههای زیرزمینی بازگردد.
کاهش تراز خلیج گرگان و راهکارها
برای جبران کاهش تراز خلیج گرگان، نیاز به تزریق سالانه 200 تا 300 میلیون مترمکعب آب است. اما انتقال آب نه تنها هزینههای سنگینی دارد، بلکه اثرات زیستمحیطی نیز به دنبال دارد. توصیه مراجع علمی، تمرکز بر ظرفیتهای سازگاری، انعطافپذیری و مقاومسازی است که نیازمند همکاری چندین وزارتخانه است.
