جنگ قیمت بنزین: از سفره خالی تا جیب پرپول، کدام کشورها برنده میدانند؟
نوسانات قیمت نفت و حذف یارانه‌ها، قیمت بنزین را در خاورمیانه، اروپا و آمریکا تحت تاثیر قرار داده است.
قیمت سوخت، عاملی تعیین‌کننده در هزینه‌های زندگی مردم در سراسر جهان، همواره از موضوعات پربحث بوده است. گزارشی جامع به بررسی قیمت بنزین در نقاط مختلف جهان و عوامل مؤثر بر نوسانات آن پرداخته است.
شکاف قیمتی در خاورمیانه؛ از یارانه تا قیمت جهانی
بازار بنزین در خاورمیانه با شکاف قیمتی قابل توجهی میان کشورهای تولیدکننده نفت (ارائه‌دهنده سوخت یارانه‌ای) و کشورهای واردکننده نفت مشخص می‌شود.
۱. کشورهای با کمترین قیمت بنزین (تولیدکنندگان عمده نفت)
این کشورها با بهره‌مندی از درآمدهای نفتی کلان، با ارائه یارانه‌های قابل توجه، بنزین را در زمره ارزان‌ترین‌ها در جهان قرار داده‌اند. در ایران، بنزین در دو نرخ سهمیه‌ای و آزاد عرضه می‌شود که نرخ آزاد آن بین ۰.۱۵ تا ۰.۲۰ دلار است. لیبی نیز به دلیل بی‌ثباتی سیاسی و اقتصادی، با وجود کمبود سوخت، یارانه سنگینی بر آن اعمال می‌کند. کویت، عربستان سعودی (با وجود افزایش اخیر قیمت‌ها پس از چشم‌انداز ۲۰۳۰) و قطر نیز در زمره کشورهایی با بنزین ارزان قرار دارند. امارات متحده عربی نیز با فرمول تنظیم قیمت بر اساس بازار جهانی، همچنان بنزین را با قیمتی پایین‌تر از بسیاری از کشورها عرضه می‌کند.
۲. کشورهای با قیمت متوسط
این گروه شامل کشورهایی است که یا تولیدکننده نفت با یارانه کمتر هستند یا واردکننده با سیاست‌های قیمت‌گذاری متفاوت. قیمت بنزین در عمان نسبت به همسایگان ثروتمندترش بالاتر اما همچنان مقرون‌به‌صرفه است. بحرین نیز با قیمت مشابه سایر کشورهای حاشیه خلیج فارس، به دلیل درآمد سرانه پایین‌تر، بار اقتصادی بیشتری را بر دوش مصرف‌کنندگان خود تحمیل می‌کند.
۳. کشورهای با بالاترین قیمت بنزین (واردکنندگان نفت)
این کشورها که ملزم به خرید نفت خام و فرآورده‌های پالایشی با قیمت جهانی هستند، معمولاً مالیات‌های سنگینی بر سوخت وضع می‌کنند. ترکیه با مالیات‌های بیش از ۶۰ درصد، یکی از گران‌ترین بنزین‌ها را در منطقه دارد. اردن به دلیل وابستگی کامل به واردات انرژی، قیمت سوخت آن تابع قیمت‌های جهانی است. در لبنان، علیرغم قیمت رسمی پایین، به دلیل بحران اقتصادی، بنزین عمدتاً در بازار سیاه و با قیمت‌های بسیار بالاتر به فروش می‌رسد و کمبود سوخت نیز مزید بر علت است.
عوامل مؤثر بر اختلاف قیمت در خاورمیانه
اختلاف شدید قیمت بنزین در این منطقه ناشی از یارانه‌های دولتی (بازتوزیع ثروت و حمایت اجتماعی در کشورهای نفتی)، مالیات‌گذاری (به عنوان منبع درآمد دولت در کشورهای واردکننده) و ثبات سیاسی و اقتصادی است. انتظار می‌رود کشورهای حاشیه خلیج فارس با کاهش تدریجی یارانه‌های سوخت، شاهد افزایش آرام قیمت بنزین باشند، در حالی که کشورهای واردکننده همچنان در برابر نوسانات جهانی آسیب‌پذیر خواهند بود.
قاره اروپا؛ مالیات‌های سنگین و سیاست‌های زیست‌محیطی
قیمت بنزین در اروپا به طور قابل توجهی بالاتر از میانگین جهانی است که عمدتاً ناشی از مالیات‌های سنگین دولتی (۵۰ تا ۶۰ درصد قیمت نهایی) با اهداف زیست‌محیطی و تأمین مالی زیرساخت‌ها است. کشورهای اسکاندیناوی، هلند، یونان، ایتالیا و پرتغال در صدر گران‌ترین‌ها قرار دارند. برخی کشورها مانند لهستان، مجارستان و رومانی به دلیل مالیات پایین‌تر، قیمت‌های کمتری دارند. روسیه و بلاروس (عضو اتحادیه اروپا نیستند و اغلب تولیدکننده نفت) نیز کمترین قیمت‌ها را دارا هستند.
عوامل کلیدی قیمت بنزین در اروپا
- مالیات‌های سنگین: مالیات بر ارزش افزوده و مالیات بر سوخت، بخش عمده قیمت نهایی را تشکیل می‌دهند.
- هزینه‌های بالای تولید و توزیع: وابستگی به واردات، استانداردهای سخت‌گیرانه زیست‌محیطی، هزینه‌های لجستیکی و نیروی کار، قیمت را افزایش می‌دهد.
- سیاست‌های زیست‌محیطی: اتحادیه اروپا با هدف کاهش انتشار کربن، قیمت سوخت‌های فسیلی را افزایش می‌دهد.
- تأثیر جنگ اوکراین و تحریم‌های انرژی: کاهش واردات از روسیه منجر به افزایش بی‌سابقه قیمت انرژی شد.
روندهای آینده شامل گذار به سمت انرژی‌های پاک، کاهش تدریجی تقاضا برای بنزین و افزایش سهم خودروهای برقی است. نوسانات قیمت نفت خام نیز همچنان بر قیمت بنزین تأثیرگذار خواهد بود.
قاره آمریکا؛ خودکفایی و شکاف قیمتی در آمریکای جنوبی
کشورهای آمریکای شمالی عموماً دارای قیمت بنزین پایین‌تری نسبت به میانگین جهانی هستند. آمریکا با مالیات کم و سیاست خودکفایی انرژی، پایین‌ترین قیمت را در میان کشورهای توسعه‌یافته دارد. قیمت بنزین در کانادا بین استان‌ها متفاوت و در مکزیک تحت کنترل دولت فدرال است.
در آمریکای جنوبی، شکاف قیمتی گسترده‌ای مشاهده می‌شود. ونزوئلا با بنزین به شدت یارانه‌ای، ارزان‌ترین قیمت‌ها را دارد. آرژانتین نیز قیمت بنزین را به طور مصنوعی پایین نگه می‌دارد. برزیل، کلمبیا و شیلی با قیمت‌های متفاوت، تحت تأثیر عوامل جهانی و سیاست‌های داخلی قرار دارند. اکوادور نیز با وجود عضویت در اوپک، قیمت بنزین را به شدت کنترل و یارانه اعطا می‌کند.
عوامل کلیدی در قیمت‌گذاری بنزین در آمریکا
- شکاف عظیم قیمتی: تفاوت بین ونزوئلا و شیلی نشان‌دهنده تأثیر سیاست‌های دولتی است.
- نقش تعیین‌کننده مالیات‌ها و یارانه‌ها: یارانه‌های سنگین در ونزوئلا و آرژانتین، قیمت را از ارزش واقعی دور می‌کند.
- تأثیر تولید نفت و ظرفیت پالایشگاهی: تولیدکننده بودن لزوماً به معنای بنزین ارزان نیست؛ ظرفیت پالایشگاهی و سیاست‌های داخلی کلیدی است.
- ثبات اقتصادی و نرخ ارز: در کشورهای با تورم بالا، قیمت بنزین به ابزار سیاسی تبدیل می‌شود.
قیمت بنزین در قاره آمریکا، آینه‌ای از سیاست‌های اقتصادی، جغرافیای سیاسی انرژی و اولویت‌های اجتماعی هر کشور است. آمریکای شمالی رویکردی بازارمحور دارد، در حالی که آمریکای جنوبی صحنه آزمایشگاه اقتصادی گسترده‌ای با مداخلات متنوع دولتی است.
