شلمچه-بصره: گام‌های جنجالی ایران در پروژه خط ریلی که جهان را شوکه می‌کند!
خط شلمچه-بصره همکاری راهبردی ایران و عراق برای توسعه منطقه‌ای حمل‌ونقل ریلی، ژئوپلیتیک، گردشگری و تجارت را با وجود موانع اجرایی، از طریق پیگیری دیپلماتیک دنبال می‌کند.
پروژه خط ریلی شلمچه-بصره؛ نماد همکاری راهبردی و گره‌گشای توسعه منطقه‌ای
پروژه خط ریلی شلمچه-بصره، به عنوان یکی از مهم‌ترین طرح‌های همکاری راهبردی میان ایران و عراق، پتانسیل ایجاد تحولی چشمگیر در مبادلات اقتصادی، گردشگری و حمل‌ونقل منطقه را داراست. این طرح که سابقه‌ای طولانی در حد ایده و برنامه‌ریزی داشته، با تأکیدات اخیر مقامات عالی‌رتبه دو کشور، بار دیگر در مسیر اجرایی شدن قرار گرفته است. با این وجود، به نظر می‌رسد تأخیر در آغاز عملیات ریل‌گذاری از سوی طرف عراقی، تکمیل این مسیر حیاتی را با چالش‌هایی روبرو کرده است. پیگیری جدی و مستمر از سوی ایران و شفاف‌سازی اهداف این پروژه می‌تواند به تسریع روند اجرا و تقویت هرچه بیشتر اعتماد و همکاری متقابل میان دو ملت کمک شایانی نماید.
اهمیت ژئوپلیتیکی شبکه‌های حمل‌ونقل ریلی
در دنیای امروز، شبکه‌های حمل‌ونقل، به‌ویژه ارتباطات ریلی، نقشی تعیین‌کننده در رشد اقتصادی، توسعه گردشگری و گسترش همکاری‌های بین‌المللی ایفا می‌کنند. کشورهایی که از زیرساخت‌های ارتباطی کارآمد بهره‌مندند، موفق شده‌اند سهم بیشتری از بازارهای منطقه‌ای و جهانی را به خود اختصاص دهند و تجارت و گردشگری را برای فعالان این حوزه تسهیل نمایند. نمونه بارز این رویکرد را می‌توان در اقدامات دولت چین مشاهده کرد که در سالیان اخیر با طراحی پروژه‌های اتصال ریلی به کشورهای آسیایی و آفریقایی، به‌ویژه در طرح «یک کمربند، یک جاده»، در پی تعمیق روابط با شرکای تجاری خود بوده است.
اولویت اتصال ریلی ایران با همسایگان، به‌ویژه عراق
ایران نیز در سال‌های اخیر، با درک ضرورت افزایش شبکه ارتباطات برای تسهیل و تسریع تجارت و گردشگری، در صدد اتصال ریلی با کشورهای همسایه خود بوده است. در میان کشورهای همسایه، عراق به دلیل قرابت‌های عمیق فرهنگی، مذهبی و سطح بالای مبادلات گردشگری و تجاری، از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. لذا، وجود مسیرهای حمل‌ونقل میان دو کشور از اهمیت بالایی برخوردار بوده و بر همین اساس، طرفین از چندین مسیر، اتصال ریلی مشترک را در دستور کار خود قرار داده‌اند.
چالش‌های اجرایی و روند پیشرفت پروژه شلمچه-بصره
خط ریلی شلمچه-بصره، که از حدود دو دهه پیش مطرح بوده، هنوز به مرحله بهره‌برداری نهایی نرسیده است. علیرغم تأخیر طولانی، در سال 1402 با امضای توافقنامه‌ای جدید بین سران دو کشور، روند احداث آن به عنوان در دسترس‌ترین مسیر اتصال ریلی ایران و عراق، شتاب بیشتری به خود گرفته است. با گذشت بیش از دو سال از انعقاد قرارداد و با توجه به حجم نسبتاً کم بودجه و عملیات اجرایی مورد نیاز، پروژه خط ریلی شلمچه-بصره همچنان در مرحله اجرا باقی مانده است.
موانع تکمیل پروژه و تعهدات طرفین
در حال حاضر، تکمیل این خط ریلی نیازمند اتمام ساخت پل بازشوی 800 متری روی شط العرب است که این بخش، تعهد طرف ایرانی محسوب می‌شود. طبق آخرین گزارش‌ها، این پروژه تنها 40 درصد پیشرفت فیزیکی داشته است. بخش عمده و حیاتی‌تر پروژه، شامل ریل‌گذاری 33 کیلومتر ابتدای مسیر در خاک عراق است که مسئولیت آن بر عهده طرف عراقی بوده و متأسفانه عملیات اجرایی آن هنوز آغاز نشده است.
پیگیری‌های ایران و لزوم تسریع در اجرای تعهدات عراق
در ماه‌های اخیر، مقامات ایرانی، به‌ویژه رئیس جمهور و وزیر راه و شهرسازی، بر لزوم افتتاح هرچه سریع‌تر پروژه خط ریلی شلمچه-بصره تأکید فراوانی داشته‌اند. به عنوان مثال، رئیس جمهور در تاریخ 29 مهرماه 1404 در دیدار با مشاور امنیت ملی جمهوری عراق، اتصال شبکه حمل‌ونقل ریلی ایران و عراق را یکی از مهم‌ترین محورهای همکاری دو کشور برشمرد و ابراز داشت که تسریع در اجرای این پروژه از سوی دولت عراق، افزون بر تقویت مناسبات تجاری، اقتصادی و فرهنگی، زمینه اتصال گسترده‌تر کشورهای منطقه را فراهم خواهد ساخت. همچنین، معاون اجرایی ریاست جمهوری در نشستی مشترک با مقام‌های عراقی، با تأکید بر انجام تعهدات ایران، از طرف عراقی خواست تا در اجرای تعهدات خود، سرعت عمل بیشتری به خرج دهد.
ضرورت شفاف‌سازی و تداوم پیگیری دیپلماتیک
رویه فعلی مسئولین ایرانی در پیگیری اجرای تعهدات طرف عراقی، امری شایسته تقدیر بوده و ضروری است این پیگیری‌ها با جدیت ادامه یابد. علاوه بر این، لازم است در اظهارات مسئولین ایرانی، روشنگری درباره اهداف افتتاح خط ریلی شلمچه-بصره و عدم تعارض آن با بندر فاو، به منظور رفع ابهام موجود در فضای رسانه‌ای عراق، مورد توجه ویژه قرار گیرد.
