افشای فاجعه: تاخیر ۱۷ ساله ایران خودرو در خصوصی‌سازی، میلیاردها تومان به جیب چه کسانی رفت؟
خصوصی‌سازی ایران خودرو طبق اصل ۴۴ با هدف رفع زیان‌دهی و ارتقای مدیریت بخش خصوصی در صنعت خودروسازی.
سال گذشته زمزمه واگذاری مدیریت «ایران خودرو» به بخش خصوصی سهامدار به‌صورت جدی مطرح شد. این در حالی است که بزرگترین مجموعه خودروسازی کشور، 17 سال پیش در راستای اجرای اصل 44 قانون اساسی می‌بایست خصوصی‌سازی می‌شد، اما مخالف‌خوانی‌ها و مقاومت‌ها باعث شد این پروسه نزدیک به دو دهه به تعویق بیفتد.
ریشه‌های مخالفت با خصوصی‌سازی
مخالفت‌ها ریشه در دو عامل ترس و منافع داشت. از یک‌سو، نگرانی‌هایی درباره بیکاری کارگران، سوء‌مدیریت و ورشکستگی وجود داشت. از سوی دیگر، منافعی که خودروسازان دولتی برای دستگاه‌ها و نهادهای اجرایی، تقنینی و نظارتی فراهم می‌کردند؛ این منافع خود را در استخدام‌های سفارشی، شرکت‌های سفارشی، شریک‌های سفارشی و قراردادهای سفارشی نمایان می‌ساخت.
تکمیل فرآیند واگذاری
با جدی شدن موضوع واگذاری، مخالفت‌ها و مقاومت‌ها افزایش یافت. با این حال، تصریحات قانونی، تأکیدات مقام معظم رهبری، عزم شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا و حمایت ویژه رئیس‌جمهور، منجر به اتمام فرآیند انتقال مدیریت بزرگترین مجموعه خودروسازی کشور در بهمن ماه سال گذشته شد و بخش خصوصی سهامدار، سکان هدایت این مجموعه را به عهده گرفت.
شرایط اقتصادی پس از واگذاری
در زمان انتخاب اعضای جدید هیات‌مدیره، «ایران خودرو» مجموعه‌ای زیان‌ده با بدهی انباشته بود. در ادامه، تحریم‌ها و جنگ اقتصادی بر صنعت خودروسازی سایه افکند. اما رویارویی نظامی ایران با رژیم صهیونیستی و آمریکا در سه ماه پس از واگذاری، شرایط ویژه‌ای را به کشور تحمیل کرد. تبعات این درگیری، مانند هر جنگ دیگری، ادامه‌دار بود و منجر به رکود و تورم شد. در تابستان 1404 نیز فعال شدن مکانیسم ماشه، بازگشت تحریم‌های قدیمی و تشدید تحریم‌های موجود، صنعت خودروسازی را هدف قرار داد. این عوامل در کنار شرایط پس از جنگ، منجر به رشد قیمت دلار، نوسانات ارزی و افزایش تورم شد و شاخص تولید، از جمله در صنعت خودروسازی، با کاهش مواجه گشت. بر اساس آمار وزارت صنعت، معدن و تجارت، در هفت ماه ابتدایی سال، تولید خودرو بیش از 13 درصد کاهش یافته بود.
عملکرد ایران خودرو با مدیریت بخش خصوصی
در چنین شرایطی، ایران خودرو با مدیریت بخش خصوصی به نتایج قابل توجهی دست یافت:
- مهرماه 1404: 60 هزار دستگاه تولید، با 18 درصد رشد نسبت به سال گذشته.
- هفت ماه ابتدایی 1404: 328 هزار دستگاه تولید، با 9.5 درصد رشد نسبت به سال گذشته.
- سهم بازار: در مهرماه، 56 درصد از سهم تولید کشور به ایران خودرو اختصاص یافت. سهم ایران خودرو از 41 درصد در هفت ماه ابتدایی سال گذشته، به 52 درصد در سال جاری افزایش یافت.
- پیشتازی در تولید: در هفت ماه ابتدایی سال گذشته، ایران خودرو به تنهایی بیش از مجموع تمام خودروسازان تولید داشت.
- تحقق برنامه‌ها: ایران خودرو تنها خودروسازی بود که در مهرماه 100 درصد برنامه‌های خود را محقق کرد. تحقق برنامه‌های این شرکت در اولین ماه پاییز 1404 از 115 درصد فراتر رفت.
- رشد فروش: نسبت به مدت مشابه سال گذشته، 8 درصد رشد فروش را تجربه کرد.
- خروج از زیان‌دهی: ایران خودرو با مدیریت بخش خصوصی توانست از روند زیان‌دهی خارج شود.
اهمیت این آمار زمانی آشکار می‌شود که بدانیم اکثریت شاخص‌های اقتصادی کشور از ابتدای سال منفی بودند و صنعت خودروسازی نیز نه تنها نتوانسته برنامه مورد انتظار را محقق کند، بلکه تا امروز 13 درصد نسبت به سال گذشته کاهش یافته است.
ارزیابی تأخیر در خصوصی‌سازی
با توجه به عملکرد موفق ایران خودرو پس از واگذاری، مخالفان سابق خصوصی‌سازی ایران خودرو با پرسشی اساسی روبرو هستند: تأخیر 17 ساله در اجرای اصل 44 و واگذاری این مجموعه به بخش خصوصی، چه هزینه‌هایی را به صنعت خودروسازی و شهروندان تحمیل کرد و چه فرصت‌هایی را از دست داد؟
