زمستان پیش از موعد: مصرف خانگی سرکش، نیروگاه‌ها در صف گاز!
مصرف گاز در زمستان بر صنایع و نیروگاه‌ها تأثیر گذاشته، سوخت مایع جایگزین شده و منجر به آلودگی هوا شده است.
نشانه‌های آغاز زمستان در شبکه انرژی کشور پیش از نخستین موج سرما نمایان شد. گزارش‌های رسمی وزارت نفت از افزایش مصرف گاز خانگی، تجاری و صنایع غیرعمده از مرز ۳۰۰ به حدود ۳۸۰ میلیون مترمکعب در هفته جاری حکایت دارد؛ رشدی نزدیک به ۲۷ درصد طی تنها هفت روز، که به‌طور مستقیم ظرفیت گازرسانی به نیروگاه‌ها و صنایع پتروشیمی را تحت‌تأثیر قرار داده است.
جهش مصرف گاز در بخش خانگی
بر اساس داده‌های منتشرشده توسط شرکت ملی گاز ایران، کل مصرف گاز کشور در روز جمعه، ۱۶ آبان، به حدود ۶۹۶ میلیون متر مکعب رسید. در این میان سهم بخش‌های مختلف به ترتیب عبارت بود از: بخش خانگی، تجاری و صنایع جز ۳۷۸.۴۴ میلیون متر مکعب، نیروگاه‌ها ۱۷۸.۷۲ میلیون متر مکعب و صنایع عمده ۱۶۹.۲۳ میلیون متر مکعب. این ارقام نشان می‌دهد که بخش خانگی تقریباً معادل مجموع مصرف نیروگاه‌ها و صنایع بزرگ گاز مصرف کرده و به موتور اصلی فشار بر شبکه تبدیل شده است.
زنگ هشدار زودهنگام برای مدیریت سوخت زمستانی
افزایش مصرف خانگی، از دید کارشناسان انرژی، زنگ هشدار زودهنگامی برای مدیریت سوخت زمستانی است. در سال‌های گذشته پیک مصرف زمستانی معمولاً در دی و بهمن‌ماه رخ می‌داد، اما امسال رشد دمای پایین‌تر در نیمه آبان و استفاده زودهنگام وسایل گرمایشی، باعث جهش مصرف گاز شده است.
محدودیت در صنعت برق و پتروشیمی
به‌دنبال این افزایش، صنعت برق و پتروشیمی به‌طور خودکار در مدار محدودیت قرار گرفته‌اند. به طوری که هر واحد افزایش در مصرف خانگی به همان نسبت از سهم گاز نیروگاه‌ها کاسته می‌شود و این به‌معنای فعال شدن طرح جایگزینی سوخت مایع است.
اجبار به استفاده از سوخت مایع با تبعات مالی و زیست‌محیطی
درواقع، مصرف سوخت مایع مانند نفت‌گاز و مازوت در نیروگاه‌ها از ابتدای هفته آغاز شده تا مانع از افت تولید برق شود. این تصمیم بار مالی و محیط زیستی قابل‌توجهی دارد؛ زیرا مصرف مازوت ضمن افزایش هزینه‌های پالایش و حمل، آلودگی شهری را نیز تشدید می‌کند. طبق برآوردهای کارشناسی، در صورت تداوم روند فعلی مصرف خانگی، تا پایان آذرماه بیش از نیمی از نیروگاه‌های حرارتی کشور ناچار به استفاده از سوخت مایع خواهند بود.
فشار بر تأمین گاز صنایع پتروشیمی
منابع نزدیک به وزارت نفت اعلام کرده‌اند که شرایط تأمین گاز صنایع عمده به‌ویژه در بخش پتروشیمی نیز با محدودیت روبه‌رو خواهد شد. در سال گذشته، افت گازرسانی به مجتمع‌های پتروشیمی در زمستان باعث کاهش تولید متان و آمونیاک و در نتیجه افت صادرات فرآورده‌های گازی شد؛ امری که پیش‌بینی می‌شود امسال در صورت ادامه روند مصرف داخلی، دوباره تکرار شود.
نسبت بحرانی مصرف خانگی به ظرفیت شبکه
در شرایط فعلی، هر ۱۰ میلیون متر مکعب افزایش مصرف خانگی، معادل محدود شدن ظرفیت گازرسانی به یک نیروگاه متوسط است. این نسبت نشان می‌دهد که سیاست کنترل مصرف خانگی اگر جدی گرفته نشود، موجی دومینووار در زنجیره تولید برق و صنایع انرژی‌بر به راه خواهد انداخت.
نیاز به اصلاح الگوی مصرف در خانوارها
با این حال، راه‌حل فقط افزایش تولید نیست. ظرفیت تولید گاز کشور در حال حاضر نزدیک به ۱ میلیارد متر مکعب در روز برآورد می‌شود، اما حدود ۴۰ درصد آن به مصارف خانگی اختصاص یافته و این سهم در روزهای سرد به ۷۰ درصد نیز می‌رسد. در حالی‌که در بسیاری از کشورهای دارای سرمای مشابه مانند ترکیه یا روسیه، سهم مصرف خانگی از کل تولید کمتر از ۲۵ درصد است، ایران همچنان الگوی گرمایش یکنواخت با راندمان پایین دارد.
رشد ۱۲ درصدی مصرف خانگی و هشدار افت فشار
مقایسه با سال گذشته نشان می‌دهد که در آبان ۱۴۰۳ مصرف گاز خانگی حدود ۳۴۰ میلیون متر مکعب بوده، در حالی‌که امسال به حدود ۳۸۰ میلیون متر مکعب رسیده است — رشدی ۱۲ درصدی که حتی پیش از آغاز زمستان، ظرفیت شبکه را تحت فشار قرار داده است. اگر این نرخ رشد تا دی‌ماه ادامه یابد، کشور با فاصله‌ای حدود ۱۰۰ میلیون متر مکعب بین مصرف و تولید قابل تأمین مواجه خواهد شد؛ رقمی که در صورت عدم مدیریت، می‌تواند بخشی از شبکه شمال و غرب ایران را در معرض افت فشار جدی قرار دهد.
