دولت چه بلایی سر برنج آورد؟ بازار از کنترل خارج شد!
افزایش قیمت و کمبود برنج در بازار به دلیل سیاست‌های دولت و واردات.
بازار برنج ایران در پی سیاست‌های جدید وارداتی دولت، شاهد نوسانات شدید قیمت و افزایش چشمگیر هزینه‌ها بوده است. هم‌زمان با کاهش سهم واردات و ممنوعیت ورود برنج‌های مرغوب خارجی، قیمت برنج در بازار داخلی روند صعودی به خود گرفته و نگرانی‌هایی را برای مصرف‌کنندگان و کارشناسان ایجاد کرده است.
اختلال در تعادل بازار برنج
بر اساس آمارهای موجود، سالانه حدود ۵۰ تا ۶۰ درصد از نیاز کشور به برنج از محل تولید داخلی تأمین می‌شود و مابقی از طریق واردات صورت می‌گیرد. با این حال، سیاست‌های اخیر دولت در ممنوعیت واردات برنج‌های باکیفیت خارجی، این تعادل را به شدت مختل کرده است. در اردیبهشت‌ماه امسال، دولت با هدف کنترل قیمت‌ها، واردات برنج‌هایی نظیر برنج پاکستانی را ممنوع اعلام کرد و بازرگانان را به واردات محصولات با قیمت پایین‌تر ترغیب نمود. این تصمیم، برخلاف انتظار، منجر به کاهش قیمت‌ها نشد و ساختار رقابتی بازار را بر هم زد. برنج پاکستانی که پیش از این نقش مهمی در تنظیم بازار ایفا می‌کرد، از چرخه تأمین خارج و جای آن با محصولاتی با کیفیت پایین‌تر پر شد.
رشد چشمگیر قیمت برنج داخلی
گزارش‌های میدانی از بازار نشان می‌دهد که قیمت انواع برنج ایرانی در سه‌ماهه گذشته به‌طور متوسط بیش از ۴۰ درصد افزایش یافته است. در حال حاضر، قیمت هر کیلوگرم برنج ایرانی متوسط بین ۱۶۰ تا ۲۲۰ هزار تومان نوسان دارد. این در حالی است که برنج پاکستانی در بازارهای جهانی با قیمتی حدود ۱۴۰۰ دلار در هر تن معامله می‌شود که این رقم با سقف قیمتی ۹۰۰ یورویی تعیین شده از سوی دولت همخوانی نداشته و واردات آن را عملاً غیرممکن ساخته است.
اثر دومینویی حذف برنج پاکستانی
حذف برنج پاکستانی از بازار ایران، اثر دومینویی بر قیمت سایر انواع برنج داشته است. کارشناسان معتقدند این موضوع تنها به اختلاف ارزی محدود نمی‌شود، بلکه انجماد ناگهانی مسیرهای وارداتی و توقف برنامه‌ریزی‌های قبلی واردکنندگان را نیز شامل می‌شود. برنج پاکستانی که همواره به عنوان تنظیم‌کننده نسبی بازار عمل می‌کرد، با حذف خود، طبقات متوسط و پایین را به سمت خرید برنج‌های کم‌کیفیت‌تر سوق داده و قیمت پایه برنج ایرانی را نیز از اواخر تابستان صعودی کرده است.
چالش‌های کلان و کاهش واردات
کارشناسان بازار مواد غذایی، نبود سیاست‌های قیمت‌گذاری منسجم و عدم هماهنگی میان دستگاه‌های ذی‌ربط را از عوامل اصلی آشفتگی کنونی می‌دانند. بر اساس برآوردهای صورت گرفته، میزان واردات برنج در نیمه نخست سال نسبت به دوره مشابه سال قبل بیش از ۳۵ درصد کاهش یافته که بخش عمده آن به توقف خرید از پاکستان مربوط می‌شود. این روند می‌تواند چالش‌های جدی‌تری برای ماه‌های آینده ایجاد کند، چرا که برداشت داخلی به پایان رسیده و موجودی انبارها پاسخگوی مصرف زمستان نیست.
پافشاری دولت بر سیاست‌های ارزی
دولت همچنان بر سیاست ارزی ۹۰۰ یورویی برای واردات هر تن برنج پافشاری می‌کند که در عمل به معنای یارانه ارزی محدود و ایجاد سقف قیمتی غیرواقعی در بازار جهانی است. این تصمیم، علاوه بر کاهش انگیزه واردکنندگان، باعث انتقال تقاضا به بازارهای غیررسمی و افزایش قاچاق برنج شده است. گزارش‌های رسمی گمرک نیز نشان‌دهنده رشد محسوس واردات برنج از مسیرهای غیررسمی پاکستان و هند است که حاکی از خلأ جدی در تأمین رسمی است.
هشدار نسبت به جهش مجدد قیمت
اقتصاددانان حوزه کشاورزی هشدار می‌دهند که در صورت عدم اصلاح سقف واردات در فصل زمستان، احتمال جهش مجدد قیمت در اسفندماه وجود دارد. با توجه به مصرف سرانه بالای برنج در ایران، توقف واردات می‌تواند تا پایان سال کمبودی معادل ۵۰۰ هزار تن ایجاد کند. بررسی‌ها حاکی از آن است که قیمت برنج پاکستانی در بازارهای منطقه‌ای حدود ۱۳۵۰ تا ۱۴۵۰ دلار در هر تن است و با نرخ فعلی ارز، هزینه نهایی برای واردکنندگان ایرانی به مراتب بالاتر از سقف مجاز دولتی خواهد بود. این شرایط باعث شده بسیاری از تجار، فعالیت خود را در بخش‌های دیگر متمرکز کنند.
پیامدهای تصمیمات مقطعی
رئیس انجمن تولیدکنندگان و تأمین‌کنندگان برنج ایران، ضمن انتقاد از پیامدهای این تصمیم، معتقد است که اجازه واردات محدود و هدفمند برنج‌های باکیفیت خارجی، نه‌تنها فشار قیمتی را از بازار داخلی برمی‌دارد، بلکه به تثبیت قیمت برنج ایرانی نیز کمک خواهد کرد. سیاست فعلی با فلسفه تعادل عرضه و تقاضا در تضاد است و می‌تواند شکاف میان قدرت خرید مردم و هزینه سفره خانوار را تشدید کند. تجربه سال‌های گذشته نشان داده است که حذف ناگهانی منابع وارداتی بدون طراحی سازوکارهای جایگزین، می‌تواند موجب التهاب، احتکار و رانت قیمتی شود.
پیشنهادات برای بازگشت تعادل
کارشناسان پیشنهاد می‌کنند که دولت در گام نخست، سقف ارزی واردات را متناسب با نرخ‌های واقعی جهانی اصلاح کرده و سپس مسیر واردات قانونی برنج پاکستانی را در حجم محدود بازگشایی کند تا قیمت‌ها به تدریج به سوی تعادل بازگردد. در غیر این صورت، زمستان پیش‌ِرو برای بازار برنج ایران، فصلی دشوار و پرالتهاب خواهد بود که سفره‌های مردم، نخستین قربانیان آن خواهند بود.
