آمار دولتی با هوش مصنوعی متحول می‌شود؟ حذف داده‌های ثبتی؛ فاجعه در راه است!
مرکز آمار ایران با سامانه های رفاه ایرانیان و سرشماری ثبتی مبنا، به دنبال حاکمیت داده محور با تعریف مفاهیم و ثبت داده های آماری نیروی کار است.
نشست علمی تخصصی "واکاوی ظرفیت‌ها و چالش‌های سامانه‌های رفاه ایرانیان و رصد اجتماعی کشور" با حضور پژوهشگران و کارشناسان مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری برگزار شد.
تغییر رویکرد در جمع‌آوری آمار؛ گذار به سرشماری ثبتی مبنا
کوثر کریمی، مدیر علمی نشست و دانش‌آموخته دانشگاه مک مستر، با اشاره به اهمیت سرشماری ثبتی مبنا در کشور، بیان داشت: "ما در سال 1400 باید سرشماری را انجام می‌دادیم اما به دلیل شیوع ویروس کرونا امکان‌پذیر نشد. پژوهشگران مشتاقانه منتظر داده‌های سرشماری در سال 1405 هستند تا در تحلیل‌های خود از آن بهره‌مند شوند."
مرکز آمار ایران؛ مرجع تولید آمار و زیربنای برنامه‌ریزی
مریم پوررضا انور، مدیرکل دفتر جمعیت، نیروی کار و اقتصاد خانوار مرکز آمار ایران، تأکید کرد: "مرکز آمار ایران متولی و مرجع تولید آمار در کشور است و این آمارها اساس برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری در تمام حوزه‌ها را تشکیل می‌دهند. با توجه به تحولات جهانی در روش‌های جمع‌آوری آمار، از سال 1399 رویکرد سرشماری به حالت ثبتی مبنا تغییر یافته است. همچنین، در سال 1403، رئیس‌جمهور محترم دستور ابلاغ سرشماری به صورت ثبتی مبنا را به تمامی دستگاه‌های اجرایی صادر نمودند."
وی افزود: "این عرصه، تحولی بزرگ در نظام آماری کشور محسوب می‌شود که تمامی دستگاه‌های اجرایی نیز در این مسیر با مرکز آمار همراه هستند. این تحول منجر به تغییرات اساسی در جمع‌آوری، پردازش و ارزیابی کیفیت داده‌ها خواهد شد تا بتوانیم از آن در سرشماری سال 1405 بهره‌برداری کنیم."
پوررضا انور در خصوص سامانه‌های رفاه ایرانیان تصریح کرد: "در دستگاه‌های اجرایی، داده‌های با کیفیتی موجود است که با بهبود آنها می‌توان از آنها به عنوان ورودی تصمیمات و سیاست‌گذاری‌ها استفاده نمود. هرچه کیفیت، پوشش و به‌روزرسانی این داده‌ها در سامانه‌های رفاه ایرانیان با استانداردها و خروجی‌های مرکز آمار مطابقت داشته باشد، ارزش افزوده قابل توجهی در این حوزه ایجاد خواهد شد."
حاکمیت داده‌محور؛ کلید هدف‌گذاری و مدیریت بودجه
علی نقی‌زاده، مدیر تیم تحلیل پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان، بیان داشت: "سیاست‌گذاران برای مدیریت بودجه خود نیاز به هدف‌گذاری دقیق جامعه دارند. در صورت عدم دسترسی به داده‌های ثبتی، اتکا به داده‌های جغرافیایی و فرهنگی خطای بیشتری را به همراه دارد که این امر، ضرورت حرکت به سمت داده‌های ثبتی مبنا را دوچندان می‌کند."
وی ادامه داد: "حاکمیت داده، فرایندی سازمان‌یافته است که استراتژی‌ها، فرایندها، استانداردها، قوانین و مسئولیت‌های مرتبط با مدیریت داده‌ها را تعیین می‌کند. کیفیت داده، امنیت حریم خصوصی و یکپارچگی اطلاعات از ویژگی‌های حاکمیت داده‌محور محسوب می‌شوند."
نقی‌زاده تأکید کرد: "کار با داده‌های ثبتی پیچیدگی‌های فراوانی دارد که عدم آگاهی از آنها می‌تواند منجر به ارائه تحلیل‌ها و خروجی‌های نادرست شود. لازم است بخش عمده این داده‌ها توسط مراکز و ادارات شفاف‌سازی شده تا به بهبود کیفیت آنها کمک شود."
وی اهداف استفاده از پایگاه داده را شامل توسعه عدالت اجتماعی، حکمرانی داده‌محور، مشاهده و تحلیل وضعیت کلان رفاهی و اقتصادی کشور، بازتوزیع عادلانه ثروت، صرفه‌جویی در منابع مالی دولت و ارزیابی اثربخشی سیاست‌های رفاهی برشمرد.
نقی‌زاده اظهار داشت: "هر کار آماری و شناسایی تا حدودی خطا دارد، اما با استفاده از داده‌های ثبتی مبنا می‌توان ادعا کرد که این خطاها تا حد زیادی کاهش یافته است. امید است با پیشرفت، دقت این اطلاعات افزایش یافته و در استفاده‌های مختلف به ما یاری رساند."
چالش‌های تعریف مفاهیم و ضرورت یکسان‌سازی در ثبت داده‌ها
پریسا تیموری، رئیس گروه آمارهای اقتصادی خانوار مرکز آمار ایران، با اشاره به قدمت طرح هزینه درآمدهای خانوار، گفت: "در سراسر جهان، طرح‌های آمارگیری همچنان با استفاده از روش‌های به‌روز و هوش مصنوعی انجام می‌شوند. حتی در کشورهای پیشرفته نیز طرح‌های آمارگیری هزینه‌های خانوار به صورت پرسش‌نامه‌های الکترونیکی اجرا می‌گردد."
وی افزود: "طرح سرشماری آماری در مرکز آمار ایران از طبقه‌بندی‌های بین‌المللی استفاده می‌کند که این امر امکان سنجش جایگاه آماری خود را در سطح جهانی فراهم می‌آورد."
تیموری، تعریف مفاهیم را به عنوان مهم‌ترین چالش در ثبت داده‌های اداری عنوان کرد و گفت: "یکسان‌سازی و هماهنگی میان دستگاه‌های اجرایی در تعریف داده‌ها، از آماری‌گیری و ثبت داده‌های مشابه با عناوین متفاوت جلوگیری کرده و به داده‌های منسجم‌تر در خروجی منجر می‌شود."
کاربردهای طرح‌های آماری شامل مطالعه الگوی مصرفی خانوار، روند مصرف کالاها و خدمات، ارزیابی اثر سیاست‌های اقتصادی، نحوه توزیع درآمد، امکانات و تسهیلات خانوارها، مطالعه روابط اجتماعی و اقتصادی و بررسی خانوارهای زیر خط فقر عنوان شد.
تکامل آمار نیروی کار؛ از سرشماری تا طرح نیروی کار بر اساس استانداردهای بین‌المللی
معصومه محمدی طاری، رئیس گروه آمارهای نیروی کار مرکز آمار ایران، توضیح داد: "مرکز آمار ایران به عنوان مرجع آمارهای کشور، موظف به تولید آمارها از طریق سرشماری، طرح‌های نمونه‌گیری و آمارهای ثبتی است. اطلاعات کار و اشتغال کشور از سال 1335 از طرق مختلف از جمله سرشماری جمع‌آوری می‌شد."
وی ادامه داد: "اولین طرح اختصاصی بازار کار در سال 1376 اجرا و تا سال 1379 به صورت سالانه و سپس فصلی با روش نمونه‌گیری از دوازده هزار خانوار انجام می‌شد. با توجه به استانداردهای جهانی سازمان بین‌المللی کار، ایران تصمیم گرفت این استانداردها را در طرحی به نام 'طرح نیروی کار' پیاده‌سازی کند. مطالعات این طرح از سال 1381 آغاز و برای اولین بار در سال 1384 بر اساس استانداردهای سازمان بین‌المللی کار اجرا گردید."
هدف از اجرای طرح سرشماری بازار کار، شناخت ساختار نیروی کار، تعیین وضعیت آن در کل کشور، روستاها و شهرها و بررسی تغییرات فصلی و سالانه آن ذکر شد. ویژگی‌هایی مانند فعالیت اصلی محل کار، گروه‌های عمده شغلی، رشته تحصیلی، سطوح آموزشی و وضعیت اشتغال افراد از جمله استانداردهای مورد استفاده در طرح آمارگیری نیروی کار هستند.
خروجی‌های طرح سرشماری بازار کار شامل نرخ مشارکت اقتصادی، نرخ بیکاری، نرخ بیکاری جوانان، نسبت اشتغال، سهم اشتغال در بخش‌های اقتصادی، سهم جمعیت دارای اشتغال ناقص و متوسط ساعت کار شاغلان است.
