چالش آب ایران در آستانه انفجار! راه حل شگفت‌انگیز امانپور: گلخانه‌هایی که خودشان آب تولید می‌کنند!
ایجاد تمدن پایدار در مناطق بیابانی با کشاورزی هوشمند، مدیریت آب، تولید انرژی و بازیافت پسماند.
ارائه راهکارهای نوین برای ایجاد تمدن خودپایدار در مناطق بیابانی
دکتر محمدتقی امانپور، معاون آموزش و تحقیقات وزارت جهاد سازندگی سابق و نظریه‌پرداز برجسته حوزه کشاورزی و محیط زیست، طی 12 یادداشت، راهکارهای کاربردی برای حل چالش آب کشور ارائه کرده است. این راهکارها شامل تولید آب جدید از طریق آبخیزداری و آبخوانداری، افزایش بهره‌وری مصرف آب کشاورزی، استفاده از آب‌های غیرمتعارف، بهره‌گیری از گونه‌های مقاوم گیاهی و جانوری، تولید محصول در ماشین به‌جای اراضی، استفاده از کودهای نوآورانه، بازمهندسی اقتصاد آب با راه‌اندازی "بازار آب"، مهار سیلاب‌ها، بازمهندسی بهره‌برداری از سدها، شیرین‌سازی نوآورانه آب دریاها، احداث پردیس‌های خودپایدار و فعال‌سازی دیپلماسی اقتصادی برای استفاده از منابع آب همسایگان است.
نوآوری در صنعت گلخانه‌ای: به‌سوی گلخانه‌های هوشمند و خودپایدار
تمرکز اصلی این یادداشت بر نوآوری در صنعت گلخانه‌ای با طراحی و احداث گلخانه‌های هوشمند و خودپایدار در حوزه‌های آب، انرژی و فرآوری پسماند است. دستیابی به این هدف، امکان تمدن‌سازی در هر عرصه‌ای، حتی مناطق بیابانی را فراهم می‌آورد.
چالش‌های فعلی تولید در گلخانه
با وجود دستاوردهایی چون افزایش چشمگیر تولید، تولید مستمر در طول سال، ترکیب انواع تولیدات، استفاده کارآمد از فضا و تولید خارج از فصل، تولید در گلخانه‌ها همچنان با چالش‌هایی از جمله مصرف آب و انرژی، تأمین اراضی مناسب و هزینه‌های سنگین احداث مواجه است.
مفهوم خودپایداری در گلخانه‌ها
خودپایداری در گلخانه‌ها به معنای طراحی سیستمی است که توانایی تولید آب و انرژی مورد نیاز خود را داشته باشد و پسماندهای تولیدی را نیز فرآوری نماید. چنین گلخانه‌ای قادر است علاوه بر تأمین نیازهای خود، آب و انرژی اضافی نیز تولید کرده و به عنوان پشتیبان تمدن‌های موجود عمل کند.
فرآیندهای خودپایداری در تأمین آب
برای دستیابی به خودپایداری در آب، گلخانه‌ها و مناطق بیابانی باید از تمام ظرفیت‌های موجود برای تولید، مدیریت مصرف و بازچرخانی آب بهره ببرند. این رویکرد شامل سیستم‌های سطوح آبگیر باران، زه‌کشی اراضی شور، جذب رطوبت هوا، گلخانه‌های تولیدکننده آب (مانند گلخانه‌های اگرو ولتائیک) و بازچرخانی آب مصرفی با استفاده از روش‌های فیزیکی، بیولوژیک و گیاهان آبزی است.
تولید انرژی در گلخانه‌های خودپایدار
انرژی مورد نیاز گلخانه‌های خودپایدار می‌تواند از طریق پنل‌های خورشیدی فوتوولتائیک و اگرو ولتائیک، استفاده از حرارت خورشیدی برای تولید بخار و به‌ویژه فرآوری پسماندهای کشاورزی، شهری و صنایع کشاورزی برای تولید انرژی (سوخت زیستی) تأمین شود. این روش‌ها نه تنها انرژی پاک و ارزان تولید می‌کنند، بلکه با کاهش آلودگی، به تمدنی سبز و جذاب منجر می‌شوند.
مراحل تکاملی احداث و تمدن‌سازی
فرآیند تحقق این ایده شامل پنج مرحله است:
- تمدن هوشمند گلخانه‌ای مجازی: ارائه طرح‌ها و قابلیت‌ها از طریق نمایشگاه مجازی.
- گلخانه آزمایشگاهی: تست، ارزیابی و بهینه‌سازی فناوری‌های مورد نیاز در مساحت محدود.
- گلخانه موضوعی: آزمایش ظرفیت تولید تک‌محصولی در گلخانه.
- گلخانه جامع: پیاده‌سازی کامل زنجیره ارزش افزوده در وسعت بیشتر با ترکیب انواع تولیدات.
- تمدن بیابانی: ایجاد سکونتگاه‌های پایدار، کارخانجات و تأسیسات لازم در مناطق بیابانی.
فرآیند تحقق: از آرزو تا واقعیت
این برنامه ملی پس از تصویب در صندوق نوآوری و شکوفایی ریاست جمهوری و جلب حمایت‌های بین‌المللی از سوی سازمان جهانی اقلیم سبز، کنوانسیون جهانی بیابان‌زدایی و سرمایه‌گذاران چینی و اروپایی، با وجود توقف اولیه به دلیل انصراف سرمایه‌گذار خصوصی، در حال بازسازی و پیگیری است. حضور سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی، این طرح را در آستانه تبدیل شدن به واقعیت ملموس قرار داده است.
مهندسی مالی
مکانیزم‌های مالی متنوعی برای سودآوری و جذب سرمایه در این طرح اندیشیده شده است، از جمله مشارکت صندوق نوآوری و شکوفایی، صندوق توسعه سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی، فاندهای جهانی، فروش برق و آب تولیدی، حمایت وزارت نفت، تولید بنزین سبز، فروش تولیدات نوآورانه و بهره‌گیری از فناوری‌های خرد و کلان. این تنوع در ایجاد بازار برای ارزش افزوده، پیش‌بینی سودآوری قابل قبول در سه سال اول را ممکن می‌سازد.