خاندوزی: فرصت طلایی یا طناب دار؟ ایران و شرق در دوراهی سرنوشت!
ایران و چین با تقویت روابط اقتصادی، به دنبال ایجاد موازنه جهانی و شراکت راهبردی هستند.
سید احسان خاندوزی، وزیر اسبق اقتصاد، در نشست تخصصی «فرصت‌های همکاری اقتصادی ایران و چین» با تأکید بر اهمیت تغییر موازنه اقتصادی جهانی و لزوم ارتقاء سطح همکاری‌های اقتصادی ایران با چین، موانع موجود و راهکارهای دستیابی به یک رابطه راهبردی را تشریح کرد.
تغییر موازنه اقتصادی جهانی و نقش برجسته چین
خاندوزی در ابتدای سخنان خود به روند تغییرات اقتصادی جهانی در دو دهه اخیر اشاره کرد و گفت: "همان‌طور که مسئله نوع مواجهه اقتصادی و سیاسی کشورها و تنیدگی آن با موضوع امنیت ملی در دهه اخیر وارد فاز جدید و متفاوتی شده است، به لحاظ اقتصادی موضوع تا حد زیادی برای این جمع روشن است." وی با استناد به آمار، افزایش سهم چین از تولید ناخالص داخلی جهان از ۸ درصد در سال ۲۰۰۲ به ۱۸.۸ درصد در سال ۲۰۲۲ را نشانه‌ای از این تغییر دانست و در مقابل، کاهش سهم آمریکا و اتحادیه اروپا را از ۲۰ درصد به حدود ۱۶ و ۱۵ درصد عنوان کرد. او پیش‌بینی کرد که این روند در کوتاه‌مدت و میان‌مدت نیز ادامه خواهد داشت.
چین، شریک تجاری اول ایران؛ اما رضایت‌بخش نیست
وزیر اسبق اقتصاد، چین را بزرگ‌ترین شریک تجاری ایران در عرصه‌های مختلف از صادرات نفتی و غیرنفتی تا واردات معرفی کرد. با این حال، او ابراز داشت که از سطح محاسبات اقتصادی دو کشور به قدر کفایت رضایت ندارد. خاندوزی دو مانع جدی برای رسیدن به سطح مطلوب مناسبات بین دو کشور را در سطوح سیاست‌گذاری کلان و مدیریت‌های اجرایی و بخشی عنوان کرد.
موانع اجرایی و نگاه «چرخه زاپاس» و «سوپرمارکت آخر شب»
وی با اشاره به دوره ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۳، علی‌رغم دستاوردهای چشمگیر در زمینه‌هایی چون واردات واکسن کرونا، دو برابر شدن صادرات نفت به چین و فاینانس میان دو کشور، از مقاومت و حتی کارشکنی در لایه‌های دوم و سوم برخی دستگاه‌های اجرایی مانند وزارتخانه‌ها، بانک مرکزی، وزارت صمت، وزارت جهاد کشاورزی و وزارت بهداشت و درمان خبر داد. خاندوزی این رویکرد را تلاشی برای تسهیل همکاری با چین از طریق تغییر نیروهای مدیریتی توصیف کرد. او سپس به چالش دیگری اشاره کرد که در دهه ۹۰ و ایام اخیر تکرار شده است: تصمیم‌گیری درباره اصل تعامل راهبردی با چین. وی این نوع نگاه را در گذشته «چرخه زاپاس» و در حال حاضر «سوپرمارکت آخر شب» نامید؛ به این معنا که چین تنها در شرایطی مورد توجه قرار می‌گیرد که سایر گزینه‌ها ناکام مانده باشند.
لزوم تعریف «رابطه شراکتی» به جای خرید و فروش
خاندوزی تأکید کرد که این رویکرد به معنای کنار گذاشتن سایر کشورها نیست، بلکه تعامل با غرب و اقتصاد جهانی برای ایران ضروری است. با این حال، او خاطرنشان کرد که حتی با افزایش خریدهای از چین، هدف اصلی که «رابطه شراکتی» است، محقق نشده است. وی رابطه شراکتی را متفاوت از رابطه خرید و فروش دانست و آن را به معنای پیوند سیستمی میان نظام‌های اقتصادی، دفاعی و امنیتی دو کشور تعریف کرد.
نیاز به گفتمان ملی برای ارتقاء روابط
وزیر اسبق اقتصاد، تبدیل این نگاه و انتخاب راهبردی به یک گفتمان ملی را برای منافع ملی ایران و با توجه به شرایط خاص کشور ضروری دانست. او معتقد است که با گسترش روابط تجاری با سایر کشورها، از جمله اروپا، می‌توان فصل جدیدی از مناسبات اقتصادی و امنیت ملی را با چین آغاز کرد. به گفته وی، تصمیم اصلی در این زمینه تازه اتخاذ شده و می‌تواند نقطه آغاز این فصل جدید باشد.
فرصت طلایی تعامل راهبردی با چین
خاندوزی با اشاره به یک نشست مشابه که سال گذشته برگزار شده بود، بر «فرصت طلایی تعامل راهبردی با چین» تأکید کرد و هشدار داد که این فرصت نباید از دست برود تا پیش از آنکه «آخر شب» برسد و «سوپرمارکت‌ها» چراغ خود را خاموش کنند. او هدف اصلی را استفاده از این فرصت طلایی برای پیوند ظرفیت‌های اقتصادی ایران در قالب رابطه‌ای بلندمدت و راهبردی با چین دانست و ایران را قادر به ایفای نقش در مسیر «کمربند راه» دانست.
غفلت از فرصت‌ها و نیاز به گشودن دریچه جدید
متأسفانه، خاندوزی از غفلت از بسیاری از این فرصت‌های طلایی ابراز تأسف کرد و حوادث رخ داده از ۲۳ خرداد تا پایان شهریور امسال را نتیجه همین غفلت‌ها دانست. او امروز را فرصتی تازه برای اقتصاد ایران دانست تا با گشودن دریچه‌ای جدید در عرصه اقتصاد و امنیت ملی، مسیر بلندمدت و اطمینان‌بخشی را برای همکاری با چین، آسیا و بازیگران نوظهور شرق دنبال کند.
تغییر رویکرد در تعامل با غرب و شرکای غربی
وزیر اسبق اقتصاد بیان کرد که این فرصت همچنان برای ایران وجود دارد و پس از آن، نوع تعامل با اروپا و شرکای غربی نیز تغییر خواهد کرد. وی افزود که در آن مرحله، آنها با «ایران جدیدی» مواجه خواهند شد که در تراز متفاوتی بازی می‌کند و تعاملات خود را بر اساس جایگاه واقعی‌اش در نظام بین‌الملل سامان می‌دهد.
لزوم تبیین دقیق مسیر جدید
در پایان، خاندوزی بر لزوم تبیین روشن‌تر و دقیق‌تر این مسیر جدید با پیشنهادات و نظرات تخصصی تأکید کرد تا بتوان سیاست‌گذاران کشور را در ورود به سطح جدیدی از مناسبات اقتصادی و امنیتی میان دو کشور یاری کرد.
