۲ تغییر بزرگ در کالابرگ آبان/ پروتئین در حال فرار از سفره مردم
بررسی‌ها نشان می‌دهد طرح کالابرگ الکترونیکی که هدف اصلی آن جلوگیری از کمبود کالری در میان اقشار مختلف بود، تا امروز موفق نبوده است. تازه‌ترین داده‌های مرکز آمار و گزارش‌های مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد که با وجود افزایش مبلغ یارانه و اجرای چند مرحله‌ای طرح، مردم به دلیل تورم بالا ناچار شده‌اند برخی از کالاهای ضروری را از سفره غذایی خود حذف کنند.
بر اساس آمار رسمی، تورم نقطه‌به‌نقطه خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها در شهریور ۱۴۰۴ به ۵۷.۹ درصد رسید؛ رقمی که نشان می‌دهد آهنگ رشد قیمت مواد غذایی به‌مراتب سریع‌تر از افزایش اعتبار یارانه‌هاست. این شکاف به معنای فرسایش واقعی قدرت خرید غذایی و افزایش عمق «فقر کالری» در کشور است؛ چالشی که حتی اجرای تازه‌ترین مرحله کالابرگ نیز نتوانسته جلوی آن را بگیرد.
خروج تدریجی پروتئین از سفره مردم
گزارش شماره ۲۱۰۷۹ مرکز پژوهش‌های مجلس درباره رفتار مصرف‌کنندگان کالابرگ، واقعیت تلخ را آشکار می‌کند: خانوارها بیشتر به خرید اقلام ارزان‌تر و کم‌ارزش‌تر غذایی روی آورده‌اند. طبق این بررسی، روغن با ۸۷.۵ درصد، قند و شکر با ۶۶.۵ درصد، و تخم‌مرغ با ۶۲.۷ درصد بیشترین اقلام خریداری‌شده با کالابرگ بوده‌اند.
در مقابل، مرغ تنها توسط ۵۵.۲ درصد و گوشت قرمز فقط توسط ۳۶.۱ درصد از مشمولان خریداری شده است؛ نشانه‌ای روشن از عقب‌نشینی خانوارها از مواد پروتئینی در اثر گرانی.
مرحله پنجم کالابرگ؛ آبان با دو تغییر اساسی
در شرایط کنونی دولت اعلام کرده است که مرحله پنجم کالابرگ در آبان‌ماه با دو تغییر اصلی آغاز می‌شود:
اول، بازنگری سبد کالاها و جایگزینی اقلام با ارزش غذایی بالاتر به جای کالاهای کم‌اهمیت.
دوم، افزایش اعتبار کالابرگ برای دهک‌های پایین. منابع مالی این تغییرات از محل حذف یارانه نقدی دهک‌های ۸، ۹ و ۱۰ تأمین شده است.
در سبد جدید، برای نخستین بار تولیدکنندگان گوشت بوقلمون، بلدرچین، ماهی و میگو نیز در فهرست تأمین کالای یارانه‌ای قرار گرفته‌اند. دولت امیدوار است با این جابه‌جایی، کیفیت تغذیه اقشار کم‌درآمد تا حدی افزایش یابد.
غفلت بزرگ؛ حذف نان کامل از سفره ایرانی
فراتر از مدیریت کالری، کارشناسان مرکز پژوهش‌های مجلس از یک خلأ بزرگ در سیاست تغذیه‌ای کشور سخن گفته‌اند: حذف نان کامل از سبد مصرف عمومی. گزارش شماره ۱۷۷۳۱۱۱ این مرکز هشدار می‌دهد که حدود ۶۰ درصد از انرژی روزانه ایرانیان از نان تأمین می‌شود، اما رواج نان‌های سفید و حذف سبوس طی دهه‌های اخیر، باعث کاهش مواد مغذی و افزایش بیماری‌های غیرواگیر شده است.
بر اساس داده‌های رسمی، فرآیند سبوس‌گیری و حذف جنین گندم نه‌تنها به زیان سلامت عمومی تمام شده، بلکه صرفه اقتصادی فروش جداگانه سبوس نیز مانع اصلاح آن شده است. مرکز پژوهش‌ها پیشنهاد داده که دولت با همکاری وزارت جهاد کشاورزی و صنف نانوایان، ساختار نانوایی‌ها را بازسازی و تولید نان کامل را سودآور کند. هزینه اضافه تولید باید از طریق یارانه کالابرگی مخصوص نان کامل جبران شود تا این اقدام به سرمایه‌گذاری در سلامت جامعه تبدیل گردد، نه صرفاً هزینه حمایتی.
سخن پایانی
در مجموع، اگر سیاست بازنگری کالابرگ با گنجاندن اقلامی مانند نان کامل و پروتئین‌های باارزش غذایی بالا همراه شود، می‌تواند از سیاستی جبرانی صرف به ابزاری برای عدالت غذایی و پیشگیری از بیماری‌های مزمن بدل گردد. تحقق چنین هدفی البته نیازمند هماهنگی جدی میان بخش‌های سلامت، کشاورزی و نظارت است؛ حلقه‌ای که تاکنون، غایب بزرگ کالابرگ بوده است.
