یارانه در نقطه چرخش/ آغاز جداسازی و حذف میلیونی

بر پایه‌ی قانون بودجه ۱۴۰۴، هر خانواری که سرانه‌ی درآمد ماهانه‌اش از ۱۰ میلیون تومان عبور کند، از فهرست دریافت یارانه نقدی خارج خواهد شد؛ و برآوردهای اولیه از وزارت تعاون نشان می‌دهند حدود یک میلیون خانوار در دهک‌های هشتم تا دهم در معرض این حذف خواهند بود. این تصمیم در شرایطی اتخاذ می‌شود که شکاف درآمدی میان دهک‌های پایین و بالا، پس از جهش تورمی سه‌ساله، عملاً به بیش از ۶ برابر رسیده است.  

رویکرد جدید دولت برای محاسبه‌ی وسع اقتصادی خانوار ـ یعنی «درآمد پس از کسر هزینه‌ی مسکن» ـ نخستین تلاش سیستماتیک برای سنجش واقعی قدرت خرید در سیاست‌های حمایتی است؛ زیرا این معیار می‌تواند تفاوت قابل‌توجه بین درآمد اسمی و درآمد مؤثر را آشکار کند. بازتوزیع منابع حاصل از حذف یارانه دهک‌های بالا، در واقع یک اصلاح ساختاری ظریف در سیاست‌های مالی محسوب می‌شود که هدفش انتقال منابع به دهک‌های فقیرتر است. هرچند اجرای این طرح، در ماه‌های ابتدایی، احتمال بروز اعتراض‌های طبقه‌ی متوسط را نیز دارد، زیرا مرز ۱۰ میلیون تومان به‌ویژه در کلان‌شهرها لزوماً شاخص رفاه محسوب نمی‌شود.  

 تحلیل سرانه و پیامدهای مالی  

اگر حذفیات پیش‌بینی‌شده به‌طور کامل اجرا شوند، سالانه حدود ۱۲ هزار میلیارد تومان از هزینه‌های نقدی دولت آزاد می‌شود؛ رقمی معادل نزدیک به ۳٪ از کل بودجه پرداخت‌های حمایتی نقدی کشور. بخش عمده این منابع قرار است به سمت تقویت دهک‌های اول تا پنجم هدایت شود. با این حال، نحوه‌ی تشخیص درآمد واقعی و همپوشانی داده‌های بانکی و مالیاتی هنوز مهم‌ترین نقطه‌ی آسیب اجرای طرح است. سیستم «وسـع» به‌صورت آزمایشی در سامانه‌ی وزارت تعاون اجرا شده‌، اما گزارش‌های اولیه از خطاهای ۱۸ تا ۲۲ درصدی در برآورد سطح درآمد حکایت دارند.

 مسیر جداسازی یارانه فرزندان بالای ۱۸ سال

در بخش اجرایی، خانوارها برای جداسازی یارانه فرزندان بالای ۱۸ سال باید به سامانه خدمات غیرحضوری سازمان هدفمندی یارانه‌ها و سپس به درگاه ncr.ir (ثبت احوال) مراجعه کنند. پس از بررسی وسع اقتصادی از سوی وزارت رفاه، نتیجه با پیامک به سرپرست خانوار اعلام می‌شود. در صورت تأیید، حساب یارانه فرد جدید به‌صورت مستقل فعال‌شده و پرداخت‌ها به حساب اعلامی در سامانه انجام خواهد گرفت. این سازوکار عملاً مدل «خانوار تک‌نفره» را جایگزین وابستگی سنتی یارانه‌ای می‌کند؛ اقدامی که در صورت اجرای کامل، می‌تواند ساختار پرداخت‌های نقدی کشور را به سمت استقلال فردی و دقت هدفمندی سوق دهد.

سخن پایانی 

اجرای مدل تازه‌ی حذف و جداسازی یارانه‌ها از مرداد ۱۴۰۴، نقطه‌ی عطفی در سیاست رفاهی ایران خواهد بود. دولت تلاش دارد با اصلاح شاخص وسع، منابع محدود را به سمت گروه‌های واقعاً نیازمند هدایت کند؛ اما در عمل، موفقیت این سیاست وابسته به دقت داده‌های درآمدی و همکاری دستگاه‌های مالیاتی و بانکی است. چنانچه برآورد درآمد واقعی با خطا همراه باشد، نه‌تنها عدالت حمایتی محقق نمی‌شود، بلکه اعتماد عمومی به نظام هدفمندی دوباره کاهش خواهد یافت. از منظر کلان، این طرح می‌تواند آغازگر دوره‌ی «یارانه‌های هوشمند» باشد؛ دوره‌ای که در آن تخصیص منابع بر اساس داده و تحلیل صورت می‌گیرد نه آمار ظاهری خانوار. جداسازی یارانه فرزندان بالای ۱۸ سال نیز نمایشگر حرکت به سمت استقلال مالی شهروندان است؛ تغییری که اگر با شفافیت اجرا شود، می‌تواند الگوی تازه‌ای از سیاست‌های اجتماعی غیرمستقیم در اقتصاد ایران رقم بزند.