با افزایش نرخ دلار گران می‌کنیم؛ با کاهش ارزان نه!
یکی از ویژگی‌های بارز اقتصاد ایران در سال‌های اخیر، تأثیر سریع و قابل توجه افزایش نرخ ارز بر قیمت کالاها و خدمات است.
افزایش قیمت دلار، حتی در بازه‌های کوتاه‌مدت، با واکنش فوری بازار همراه بوده و منجر به رشد محسوس قیمت انواع کالاها، چه وارداتی و چه تولید داخل، می‌شود. نکته قابل تأمل آن است که این افزایش قیمت، نه‌تنها شامل کالاهایی می‌شود که از این پس وارد می‌شوند، بلکه حتی کالاهای موجود در انبارها و ذخایر پیشین نیز مشمول افزایش قیمت می‌شوند.
این پدیده بدین معناست که صرف افزایش نرخ ارز، انتظارات تورمی را چنان دامن می‌زند که فروشندگان با استناد به جایگزینی کالا در آینده با هزینه‌ای بالاتر، قیمت اجناس موجود را نیز افزایش می‌دهند. به بیان دیگر، قیمت‌ها بر پایه "هزینه جایگزینی" تنظیم می‌شود، نه هزینه واقعی خرید اولیه. این موضوع فشار روانی و اقتصادی مضاعفی بر مصرف‌کننده وارد می‌سازد و اعتماد عمومی به بازار را تضعیف می‌کند.
اما آن‌چه بیش از همه نگران‌کننده است، عدم انعکاس کاهش نرخ دلار در قیمت‌هاست. در شرایطی که نرخ ارز کاهش می‌یابد، انتظار منصفانه و منطقی این است که قیمت کالاها نیز تعدیل شود، اما در واقعیت چنین اتفاقی به ندرت رخ می‌دهد.
برخی از دلایل اصلی این رفتار نامتقارن بازار عبارت‌اند از:
هزینه جایگزینی و نگاه آینده‌نگرانه به افزایش قیمت‌ها: حتی موجودی انبارها نیز با استناد به افزایش احتمالی هزینه‌های آتی، مشمول افزایش قیمت می‌شود.
بی‌ثباتی اقتصادی: کاهش نرخ ارز اغلب به‌عنوان پدیده‌ای موقتی تلقی می‌شود و در نتیجه، فعالان اقتصادی حاضر به پذیرش ریسک کاهش قیمت نیستند.
ضعف ساختارهای نظارتی و رقابتی: نبود سازوکارهای مناسب برای نظارت و رقابت سالم موجب می‌شود قیمت‌ها پس از افزایش، به‌سختی کاهش یابند.
رفتارهای سوداگرانه و انتظارات تورمی: باور عمومی نسبت به استمرار تورم، زمینه‌ساز تثبیت قیمت‌های بالا حتی در شرایط کاهش هزینه‌هاست.
