رازهای تاریک تسلیحات ترکیه: وزارت دفاع فرانسه پرده برداشت! (بخش اول)
ترکیه در صنعت دفاعی با تولید بومی تسلیحات، در حال دستیابی به خودکفایی و افزایش صادرات سلاح است.
نگرانی‌های اروپا از رشد صنایع دفاعی ترکیه؛ نگاهی به گزارش وزارت دفاع فرانسه
گزارش وزارت دفاع فرانسه، ترکیه را بازیگر جدید بازار تجهیزات دفاعی معرفی می‌کند، اما استراتژیست‌های این کشور در مورد همکاری با آنکارا تردید دارند.
در روزهای اخیر، صنایع دفاعی ترکیه محور بحث‌های رسانه‌ای و سیاسی متعددی در این کشور بوده است. در حالی که برخی تحلیلگران معتقدند تمرکز بر دستاوردهای دفاعی، تلاشی برای پوشاندن بحران اقتصادی و تورم است، جامعه بین‌المللی، به ویژه اروپا، با دقت توانمندی‌های نظامی ترکیه را زیر نظر دارد.
مسیر 65 ساله خودکفایی دفاعی
بر اساس گزارشی که وزارت دفاع فرانسه تهیه کرده، ترکیه از اوایل دهه 1960 میلادی، مسیری 65 ساله را برای دستیابی به استقلال در حوزه دفاعی آغاز کرده است. این کشور که در ابتدا واردکننده صرف تسلیحات بود، اکنون به یکی از صادرکنندگان تجهیزات زمینی، هوایی و دریایی تبدیل شده است. این تغییر، بخشی از یک استراتژی ملی بلندمدت و سنجیده محسوب می‌شود.
در دهه 1960، ترکیه با هدف دستیابی به استقلال راهبردی، اقدام به ایجاد مجتمع نظامی-صنعتی ملی تحت نظارت نیروهای مسلح خود کرد. تا دهه 1980، این کشور همچنان به واردات تجهیزات از متحدان خود، به ویژه آمریکا و کشورهای اروپایی، وابسته بود. اما به تدریج، شرکت‌های دفاعی داخلی با هدف تضمین انتقال فناوری، نقش پررنگ‌تری ایفا کردند.
با گذشت زمان و با تکیه بر یادگیری بلندمدت در زمینه فناوری و مدیریت پروژه‌های پیچیده، شرکت‌های دفاعی ترکیه از اواخر دهه 2000 میلادی، استراتژی توسعه تجهیزات جدید را در پیش گرفتند. این شرکت‌ها با عبور از مرحله تولید تحت لیسانس، اکنون در حال رقابت مستقیم با رقبای اروپایی خود در بخش‌های مختلف هستند.
تحلیلگران وزارت دفاع فرانسه معتقدند ترکیه خود را به عنوان یک بازیگر مهم در بازار تجهیزات دفاعی تثبیت کرده و حتی جایگاهی در میان 15 کشور برتر صادرکننده سلاح در جهان به دست آورده است.
ترکیه، به عنوان کشوری محوری در ناتو در منطقه آسیای صغیر و قفقاز، حتی پیش از به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه در سال 2002، به دنبال درجه‌ای از استقلال راهبردی بوده است. این استقلال، تا حدی از طریق توسعه یک پایگاه جامع صنعتی و فناوری دفاعی حاصل شده است که قادر به تولید تجهیزات با کیفیت بالا برای محیط راهبردی پیچیده منطقه است.
صنایع دفاعی ترکیه، تحت نظارت مقامات سیاسی و نیروهای مسلح، از دهه 1970 میلادی، ابتدا از طریق همکاری‌های بین‌المللی و سپس با برنامه‌های ملی، به قلب صنعتی این کشور تبدیل شده است. پروژه‌های تسلیحاتی قابل توجهی مانند تانک‌ها، ناوچه‌ها، جت‌های جنگنده و پهپادها، شاهدی بر این مدعا هستند. این صنعت، نه تنها در نوسازی ارتش ترکیه نقش دارد، بلکه مشارکت‌های بین‌المللی در سراسر جهان را نیز رقم زده و به ابزاری برای پیشبرد جاه‌طلبی‌های دیپلماتیک آنکارا و منبع قابل توجهی برای درآمدزایی تبدیل شده است.
درس‌هایی از تاریخ: خودکفایی پس از تحریم
مسیر تکاملی صنایع دفاعی ترکیه، در جریان درگیری‌ها با قبرس در دهه‌های 1960 و 1970 میلادی، شتاب بیشتری گرفت. در آن زمان، عدم ارسال تسلیحات از سوی آمریکا، انگلیس و دیگر اعضای ناتو به ترکیه، این کشور را ناچار به جستجو برای خودکفایی کرد. پس از حمله نظامی به قبرس، آمریکا تحریم‌های نظامی سنگینی علیه آنکارا اعمال کرد که تنها با پیروزی انقلاب اسلامی ایران و نگرانی آمریکا از تشدید تنش‌ها در منطقه، به تدریج لغو شد.
ترکیه در طول جنگ سرد، به عنوان حلقه اتصال اتحاد آتلانتیک در آسیا، در خط مقدم قرار داشت و خود را به عنوان شریکی ضروری برای مداخلات غرب در خاورمیانه معرفی کرد. این موقعیت، ضرورت داشتن شرکت‌های داخلی برای تأمین تجهیزات و تسلیحات مورد نیاز چالش‌های امنیتی خاص ترکیه را دوچندان کرد.
دولت، ارتش و بودجه دفاعی: رابطه‌ای پویا
گزارش وزارت دفاع فرانسه به بودجه و اعتبارات بالای ارتش ترکیه در اواخر قرن نوزدهم، حتی در مقایسه با کشورهای اروپایی، اشاره دارد. اما در دوره‌هایی، این بودجه کاهش یافت.
پس از پیروزی حزب عدالت و توسعه در سال 2002، روابط میان ارتش سکولار و دولت متمایل به اسلامگرایی، چندان مطلوب نبود. اما پس از کودتای نافرجام سال 2016 و پاکسازی‌های گسترده، نیروهای مسلح به طور کامل تحت کنترل دولت و حزب حاکم قرار گرفتند و بودجه‌های کلان دفاعی بار دیگر به این حوزه بازگشت.
در حال حاضر، دولت و نیروهای مسلح ترکیه به شدت به تولید تسلیحات و تجهیزات دفاعی ملی باور دارند و شخص رئیس‌جمهور، نگاه ویژه‌ای به این بخش دارد. تأکید بر توانمندی‌های رزمی ترکیبی هوایی-زمینی، تمایل ترکیه را برای تثبیت موقعیت خود به عنوان یک قدرت منطقه‌ای، با قابلیت مداخله در صحنه‌های نبرد پیرامونی، نشان می‌دهد. برنامه‌های نوسازی نیروهای زرهی نیز، در راستای جاه‌طلبی برای تسلط فناوری منطقه‌ای و همسو با عظمت ارتش ترکیه، که دومین ارتش بزرگ ناتو محسوب می‌شود، صورت می‌گیرد.
تولید تانک‌های اصلی جنگی "آلتای"، خودروهای پشتیبانی پیاده‌نظام "تولپار" و خودروهای زرهی چرخ‌دار "پارس"، از مهمترین محصولات دفاعی ترکیه به شمار می‌روند.
در زمینه سلاح‌های کوچک، ترکیه همواره جایگاه منحصربه‌فردی در ناتو داشته و ترجیح داده است نیروهای خود را به تفنگ‌های تهاجمی 7.62×51 میلی‌متری به جای 5.56×45 میلی‌متری مجهز کند. این انتخاب، شبیه به ارتش‌های پیمان ورشو در دوران جنگ سرد، با تکیه بر مزیت اصلی قدرت بازدارندگی بالا، صورت گرفته است. تفنگ تهاجمی استاندارد جدید نیروهای مسلح ترکیه، MKEK MPT-76، اولین سلاح از این نوع است که کاملاً در ترکیه توسعه یافته و نیازمندی‌های خاص ارتش را برآورده می‌سازد.
به طور مشابه، تکامل نیروی دریایی ترکیه با برنامه بلندپروازانه ناوچه و ناوچه سبک (MILGEM)، به این کشور اجازه می‌دهد تا خود را به عنوان یک قدرت دریایی در آب‌های مدیترانه مطرح کند و مکمل کشتی‌های دست دوم آمریکایی (کلاس O.H. Perry) باشد که پیش از این در خدمت بوده‌اند. با برنامه‌ریزی برای ساخت ناوچه TF-2000، یک ناو هواپیمابر و زیردریایی‌های جدید نوع 214 که تحت لیسانس ساخته شده‌اند، نیروی دریایی ترکیه در حال تبدیل شدن به یک نیروی مهم در شرق مدیترانه و دریای سیاه است.
نقش فزاینده الکترونیک و همکاری‌های صنعتی
اهمیت فزاینده الکترونیک در تجهیزات دفاعی، باعث افزایش نقش دو شرکت دفاعی بزرگ ترکیه، یعنی "آلسان" (Aselsan) و "هاولسان" (Havelsan)، شده است. این شرکت‌ها همچنین روابط قوی‌تری با سایر تولیدکنندگان، به ویژه TAI، Otokar و FNSS، برقرار کرده‌اند. توسعه برنامه‌های کشتی‌های اقیانوس‌پیما MILGEM و TF-2000 بدون پیشرفت تولیدکنندگان تجهیزات الکترونیکی مانند آلسان و هاولسان، که سیستم‌های ارتباطی و رزمی را برای کشتی‌های جدید تأمین می‌کنند، بسیار دشوار خواهد بود.
نوسازی پایگاه صنعتی و فناوری دفاعی (DITB) به تقویت همکاری و وابستگی متقابل بین شرکت‌ها متکی است. پروژه سیستم ضد هوایی HISAR-O، که در حال حاضر برای ارتش ترکیه در دست توسعه است، نه تنها نشان‌دهنده پیشرفت‌های فناوری در شرکت‌های DITB، بلکه نمادی از نیاز آنها به همکاری متقابل است.
نیروهای مسلح ترکیه که از دهه 1990 به محصولات ساخت آمریکا، روسیه یا چین متکی بودند، در سال 2007 با شرکت‌های آلسان و روکتسان قرارداد بستند تا یک سیستم ضدهوایی میان‌برد را توسعه دهند که از بسیاری جهات شبیه به سامانه پاتریوت PAC-3 لاکهید مارتین است.
پروژه تانک اصلی میدان نبرد "آلتای" نیز، با وجود واگذاری به شرکت اتوکار به عنوان پیمانکار اصلی، تخصص شرکت‌های داخلی متعددی را گرد هم آورده است. آلسان مسئولیت کنترل آتش، MKEK توپخانه و روکتسان انواع مختلف مهمات، از جمله موشک‌های هدایت‌شونده‌ای که تانک قادر به استفاده از آنها خواهد بود، را بر عهده دارند.
همکاری‌های جدید و تأثیر بر سیاست ترکیه
ظرفیت توسعه تجهیزات بومی صادراتی که نیازها و مشخصات فنی کشورهای در حال توسعه را برآورده می‌کند، فرصت‌های جدیدی را برای همکاری‌های فناوری برای پایگاه صنعتی و فناوری دفاعی ترکیه ایجاد کرده است. تسلیحات تولید شده در ترکیه، علاوه بر تأمین نیاز پرسنل 700 هزار نفری این کشور، به طور فزاینده‌ای به سمت بازارهای صادراتی نیز هدایت می‌شود.
در این راستا، ترکیه به دنبال ایجاد مشارکت، هم برای صادرات تجهیزات و هم برای همکاری در پروژه‌های آینده بوده است. از اوایل دهه 2000 میلادی، آنکارا مشارکت‌های متعددی را با کشورهایی مانند برزیل، اندونزی، مالزی و قطر برقرار کرده است. این همکاری‌ها شامل توافقنامه‌های همکاری دفاعی، مشارکت‌های استراتژیک و اقتصادی بوده و نشان‌دهنده تلاش ترکیه برای گسترش نفوذ خود در عرصه بین‌المللی از طریق صنایع دفاعی است.
