عراق ۲۰۲۵: پایان صدام، آغاز فاجعه؟ ۵ انتخابات مرگبار پیش روی بغداد
انتخابات پارلمانی عراق پس از سقوط صدام، ساختار سیاسی و تاریخچه مجلس نمایندگان و ائتلاف‌های سیاسی آن را شکل داده است.
عراق، کشوری با سابقه‌ای طولانی در برگزاری انتخابات پارلمانی، پس از سقوط رژیم بعثی صدام در سال 2003، شاهد پنج دوره انتخابات پارلمانی بوده است. اولین انتخابات پس از سرنگونی صدام در سال 2005 برگزار شد و به دنبال آن، انتخابات در سال‌های 2010، 2014، 2018 و در نهایت، انتخابات زودهنگام در اکتبر 2021 برگزار گردید.
ساختار سیاسی و نقش پارلمان عراق
بر اساس قانون اساسی عراق، این کشور دارای نظامی دموکراتیک، فدرال و پارلمانی است. پارلمان یا مجلس نمایندگان عراق، به عنوان مرکز ثقل سیاسی و تنها نهاد قانونگذاری، نقش حیاتی در معرفی نخست‌وزیر و تأیید کابینه ایفا می‌کند. نمایندگان پارلمان، که ساختمان آن در منطقه سبز بغداد واقع شده است، هر چهار سال یک بار از طریق رأی مستقیم مردم انتخاب می‌شوند و گروه‌های سیاسی برای کسب سهمی از قدرت با یکدیگر رقابت می‌کنند.
تقسیم‌بندی پست‌های کلیدی
پس از سقوط رژیم بعثی، بر اساس یک توافق نانوشته، پست‌های کلیدی نخست‌وزیری، ریاست جمهوری و ریاست پارلمان میان طوایف مذهبی و قومی بزرگ تقسیم شد. بدین ترتیب، پست نخست‌وزیری به شیعیان، ریاست جمهوری به کردها و ریاست پارلمان به عرب‌های اهل سنت اختصاص یافت.
تاریخچه پارلمان در عراق
نخستین پارلمان عراق در سال 1925 میلادی با دو مجلس عوام و اعیان تشکیل شد. این رویه تا سال 1958 ادامه یافت، اما با وقوع کودتای ضد سلطنتی در 14 جولای 1958، ساختار سیاسی تغییر کرد. طبق قانون اساسی مصوب 1970، عراق باید به جمهوری تبدیل می‌شد و پارلمان به "شورای ملی" تغییر نام می‌یافت، اما این تغییرات در دوره حکومت نظامی صدام به طور کامل اجرا نشد و تا سال 1980، هیچ انتخاباتی برگزار نگردید. پس از جنگ تحمیلی، انتخابات برگزار شد، اما پارلمان‌ها عمدتاً تشریفاتی و تحت نفوذ حزب بعث بودند.
اولین انتخابات پارلمانی پسا سقوط صدام (2005)
اولین انتخابات پارلمانی پس از سقوط رژیم بعثی در 15 دسامبر 2005 برگزار شد که طی آن 275 نماینده با رأی مستقیم مردم انتخاب شدند. ائتلاف ملی عراق به رهبری ابراهیم الجعفری با کسب بیش از 41 درصد آراء پیروز این انتخابات بود. این انتخابات، اولین انتخابات آزاد پارلمانی پس از تدوین قانون اساسی جدید عراق محسوب می‌شد. در این دوره، ائتلاف ملی عراق 128 کرسی، ائتلاف دموکراتیک میهنی کردستان 53 کرسی، جبهه توافق عراق 44 کرسی و ائتلاف میهنی عراق 25 کرسی به دست آوردند. روند تشکیل دولت پس از این انتخابات پیچیده و طولانی بود و در نهایت جلال طالبانی به عنوان رئیس‌جمهور و نوری المالکی به عنوان نخست‌وزیر انتخاب شدند.
دومین انتخابات پارلمانی (2010)
دومین انتخابات پارلمانی در 7 مارس 2010 برای انتخاب 325 نماینده برگزار شد. ائتلاف العراقیه به رهبری ایاد علاوی با کسب 91 کرسی پیروز شد. ائتلاف دولت قانون به رهبری نوری المالکی 89 کرسی، ائتلاف ملی عراق 70 کرسی و ائتلاف کردستان 43 کرسی کسب کردند. در این دوره، جلال طالبانی برای دومین بار به عنوان رئیس‌جمهوری و نوری المالکی به عنوان نخست‌وزیر انتخاب شدند و اسامه النجیفی ریاست پارلمان را بر عهده گرفت.
سومین انتخابات پارلمانی (2014)
عراق در 30 آوریل 2014 شاهد برگزاری سومین انتخابات پارلمانی پس از سقوط صدام بود. این انتخابات اولین دوره پس از خروج نظامیان آمریکایی از عراق بود. ائتلاف دولت قانون به رهبری نوری المالکی با کسب 92 کرسی پیروز شد. ائتلاف المواطن 41 کرسی و ائتلاف آزادگان 39 کرسی به دست آوردند. در این دوره، حیدر العبادی به عنوان نخست‌وزیر و فؤاد معصوم به عنوان رئیس‌جمهور انتخاب شدند و سلیم الجبوری ریاست پارلمان را بر عهده گرفت.
چهارمین انتخابات پارلمانی (2018)
چهارمین انتخابات پارلمانی در 12 می 2018 برای انتخاب 329 نماینده برگزار شد. این اولین انتخابات پس از شکست کامل داعش بود. ائتلاف سائرون به رهبری مقتدی صدر با 54 کرسی، ائتلاف الفتح با 48 کرسی و ائتلاف النصر به ریاست حیدر العبادی با 42 کرسی، رتبه‌های اول تا سوم را کسب کردند. عادل عبدالمهدی به عنوان نخست‌وزیر و برهم صالح به عنوان رئیس‌جمهور انتخاب شدند و محمد الحلبوسی ریاست پارلمان را بر عهده گرفت.
پنجمین انتخابات پارلمانی (2021)
پنجمین و اولین انتخابات زودهنگام پارلمانی پس از سقوط رژیم بعثی در 10 اکتبر 2021 برگزار شد. دلیل برگزاری زودهنگام این انتخابات، اعتراضات مردمی در اکتبر 2019 بود که منجر به استعفای عادل عبدالمهدی شد. در این دوره، قانون انتخابات تغییر کرد، مراکز اخذ رأی افزایش یافت و آرای مستقیم به نامزدها ریخته شد. جریان صدر با 73 کرسی، ائتلاف تقدم با 37 کرسی و ائتلاف دولت قانون با 33 کرسی، رتبه‌های برتر را کسب کردند. محمد شیاع السودانی به عنوان نامزد نخست‌وزیری معرفی و از پارلمان رأی اعتماد گرفت. عبداللطیف رشید به عنوان رئیس‌جمهور انتخاب شد. محمد الحلبوسی برای بار دوم به عنوان رئیس پارلمان انتخاب شد، اما پس از مدت کوتاهی توسط دادگاه عالی عراق برکنار شد. در دسامبر 2024، محمود المشهدانی با 140 رأی به عنوان رئیس پارلمان عراق انتخاب گردید.
