سودان در آستانه تجزیه مجدد؟ استاد مرکز مطالعات آفریقا هشدار داد: لیبی در انتظار سودان است
نیروهای واکنش سریع سودان در بحران تجزیه این کشور، نقض حاکمیت ملی و توجه سازمان ملل و اتحادیه آفریقا را برانگیخت.
فاشر در سودان سقوط کرد؛ کارشناس: بحران ژئوپلیتیکی سودان پایدار است
محاصره 18 ماهه و سقوط فاشر
شهر فاشر در مرکز دارفور شمالی، پس از حدود 18 ماه محاصره توسط نیروهای واکنش سریع، در یکشنبه هفته گذشته به تصرف این گروه درآمد. این تحول با تشدید حملات نیروهای واکنش سریع به وقوع پیوست و در حال حاضر جهان شاهد وقوع فجایع حقوق بشری علیه ساکنان فاشر است.
تصرف فاشر؛ گامی به سوی تقسیم حاکمیت در سودان
میثم میرزایی‌تبار، عضو هیئت علمی مرکز مطالعات آفریقا در دانشگاه تربیت مدرس، تصرف فاشر را قابل پیش‌بینی خواند و اظهار داشت: با خروج این شهر از کنترل دولت و ارتش سودان، بخش عمده‌ای از غرب این کشور، به‌ویژه جنوب غرب و مناطق دارفور، تحت کنترل نیروهای واکنش سریع قرار گرفته است. این وضعیت می‌تواند منجر به تقسیم حاکمیت شرقی و غربی در سودان شود و حتی با پیشروی نیروهای واکنش سریع، مناطقی در شمال غرب در مرز با لیبی و مصر نیز به کنترل این گروه درآید.
ماهیت ژئوپلیتیکی بحران سودان
میرزایی‌تبار با اشاره به ماهیت بحران سودان، آن را دارای ابعاد ژئوپلیتیکی دانست و گفت: طرفین داخلی درگیر و بازیگران خارجی مداخله‌کننده، هر یک اهداف ژئوپلیتیکی خود را دنبال می‌کنند و هیچ یک از طرفین حاضر به صرف‌نظر از خواسته‌های خود نیستند. بازیگران خارجی حامی نیروهای واکنش سریع، با مداخله در جنگ سودان و حمایت از این گروه، اهداف و منافع خود را پیگیری می‌کنند که این امر با ایجاد چالش برای بازیگران رقیب همراه است.
پیش‌بینی ناپایداری بلندمدت بحران
این کارشناس تحولات سودان تأکید کرد: بحران‌های ژئوپلیتیکی که با منافع سرزمینی و تلاش برای کنترل منابع ارزشمند همراه هستند، پایدار و دیرپا هستند. با تداوم وضعیت کنونی، انتظار حل و فصل کامل بحران سودان، تحقق ثبات سیاسی، انسجام و وحدت ملی در کوتاه‌مدت، میان‌مدت و حتی بلندمدت دور از دسترس است.
امید به حل بحران؛ نیازمند اجماع بین‌المللی
میرزایی‌تبار تنها راه امیدبخش برای حل بحران را کوتاه آمدن نیروهای واکنش سریع از اهداف خود و روی آوردن به صلح و سازش، یا ایجاد اجماع بین‌المللی جدی بر حمایت از دولت و ارتش سودان برای تحقق حاکمیت آن بر کل سرزمین کشور دانست. معرفی رسمی تروریستی بودن نیروهای واکنش سریع و قطع حمایت‌های مالی و تسلیحاتی از این گروه، می‌تواند به ارتش سودان برای پیشروی و شکست نیروهای واکنش سریع کمک کند.
ریشه بحران در جدایی سودان جنوبی
عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس ریشه بحران کنونی را در جدایی سودان جنوبی در سال 2011 جستجو کرد. وی افزود: از دست دادن منابع اقتصادی به‌ویژه درآمدهای نفتی پس از جدایی سودان جنوبی، اقتصاد سودان را ضعیف و وابسته به کشورهای دیگر کرد و این روند منجر به سقوط دولت عمر البشیر و فراهم شدن زمینه بحران امروز با چاشنی دخالت‌های خارجی شد.
احتمال تجزیه مجدد سودان
میرزایی‌تبار ادامه داد: رخدادهای کنونی در سودان به سمتی پیش می‌رود که بحث تقسیم مجدد و تجزیه این کشور مطرح است. این خبر خوبی برای مردم سودان نیست، اما برای بازیگران خارجی که منافع خود را در بی‌ثباتی و تجزیه سودان تعریف کرده‌اند، مطلوب است. کشوری که قرار بود وارد دوران تحولی جدید شود، اکنون با آینده‌ای مبهم و تیره و تار مواجه است.
نقش میانجیگری‌های بین‌المللی
این تحلیل‌گر مسائل آفریقا با اشاره به اینکه در جنگ‌ها روزنه‌ای تحت عنوان دیپلماسی همیشه باز است، تأکید کرد: با توجه به پیشروی‌های اخیر دولت و ارتش سودان، سقوط شهر فاشر این روند را متوقف کرده و نیروهای واکنش سریع را در موقعیتی قرار داده است که ممکن است آنها را ترغیب به ادامه پیشروی کند یا جایگاه خود را در مذاکرات احتمالی برای گرفتن امتیاز، به‌ویژه امتیازهای سرزمینی و حاکمیتی، تقویت‌شده ببینند.
ضرورت ورود جدی سازمان ملل و اتحادیه آفریقا
میرزایی‌تبار تلاش‌های بین‌المللی از طریق سازمان ملل و شورای امنیت را برای مدیریت بحران و تحقق آتش‌بس مهم خواند، اما اقدامات برخی بازیگران حامی نیروهای واکنش سریع را شفاف و صادقانه ندانست. وی انتظار دارد سازمان ملل، شورای امنیت و نهادهای منطقه‌ای آفریقا، به‌ویژه اتحادیه آفریقا، به‌صورت جدی و عملیاتی برای توقف بحران سودان وارد عمل شوند تا از وقوع جنایات جنگی و کشتار شهروندان جلوگیری شود.
آتش‌بس؛ توقف جنایات یا امتیازگیری؟
عضو هیئت علمی مرکز مطالعات آفریقا بعید دانست که میانجیگری‌ها به تحقق سودان واحد منجر شود و گفت: آتش‌بس در نهایت می‌تواند تداوم جنایات علیه غیرنظامیان را متوقف کند. تا زمانی که دخالت بیگانگان و حمایت از نیروهای واکنش سریع پایان نپذیرد، جنگ داخلی ادامه خواهد داشت و آتش‌بس می‌تواند مقدمه‌ای برای امتیازگیری سرزمینی از سوی نیروهای واکنش سریع باشد.
دولت موازی؛ راه‌حلی احتمالی؟
میرزایی‌تبار با اشاره به تشکیل دولت موازی در مناطق تحت سیطره نیروهای واکنش سریع، این احتمال را مطرح کرد که در ماه‌های آینده تلاش‌ها برای پیگیری این موضوع به‌عنوان یک راه‌حل بحران تقویت شود، هرچند این دولت هنوز توسط مجامع بین‌المللی به رسمیت شناخته نشده است.
وحدت سرزمینی و حاکمیت ملی؛ دور از دسترس
این کارشناس تحولات سودان در پاسخ به این پرسش که آیا احتمال توافق بر سر تقسیم قدرت و تحقق وحدت سرزمینی و حاکمیت ملی وجود دارد، گفت: در شرایط کنونی و آینده نزدیک، وحدت سرزمینی و حاکمیت ملی یکپارچه در سودان دور از دسترس است. وی خاطرنشان کرد که اگر قرار بر تحقق این موضوع بود، باید پس از سقوط دولت عمر البشیر و در روند انتقالی مسالمت‌آمیز و دموکراتیک انجام می‌شد که با شکست مواجه شد.
تجزیه و تشکیل کشور مستقل؛ سناریوی احتمالی
میرزایی‌تبار در پاسخ به سناریوی خودمختاری مناطق تحت تسلط نیروهای واکنش سریع و امکان قرارگیری آن تحت حاکمیت دولت مرکزی، اظهار داشت: شواهد نشان می‌دهد که نیروهای واکنش سریع تمایلی به قرار گرفتن تحت حاکمیت دولت سودان ندارند. با توجه به اهداف، منافع اقتصادی و منابع طبیعی، احتمال قوی وجود دارد که آنها به دنبال تشکیل دولت و کشور مستقل، یا حداقل مدلی شبیه به وضعیت سومالی‌لند و پانت‌لند در سومالی باشند. وی احتمال سناریوی لیبی، یعنی نظام دودولتی که یکی توسط جامعه بین‌الملل به رسمیت شناخته می‌شود و دیگری فاقد رسمیت خواهد بود، را نیز برای سودان قوی دانست.
