خطر در همسایگی ایران: نزاع سیاسی ارمنستان، منافع ملی را به آتش کشید!
تحولات سیاسی ارمنستان، نگرانی‌های امنیتی و اقتصادی ایران در قفقاز، مسیر ترامپ، کریدور زنگزور، انتخابات پارلمانی، و نقش ترکیه، آذربایجان و روسیه.
تحولات سیاسی ارمنستان؛ نگرانی‌های امنیتی و اقتصادی برای ایران
هشت ماه تا برگزاری انتخابات پارلمانی ارمنستان، که به انتخاب نخست وزیر جدید این کشور منجر خواهد شد، زمان باقی است. در این دوره، نزاع‌های سیاسی در این کشور همسایه ایران شدت گرفته و پیامدهای آن می‌تواند بر روابط منطقه‌ای و منافع جمهوری اسلامی ایران تأثیرگذار باشد.
اهمیت استراتژیک ارمنستان برای ایران
ارمنستان به دلیل روابط دوستانه و پایدار با ایران، همواره به عنوان یکی از مسیرهای ارتباطی و ترانزیتی کلیدی این کشور با جهان خارج مطرح بوده است. در همین راستا، تلاش‌های اخیر برای شکل‌دهی به یک مسیر ترانزیتی جدید موسوم به «مسیر ترامپ» در خاک ارمنستان و نزدیک مرز ایران، نگرانی‌ها در مورد تشدید «خفگی ژئوپلتیکی» ایران در منطقه قفقاز را افزایش داده است. این در حالی است که پیش از این، تلاش‌هایی برای ایجاد «کریدور جعلی زنگزور» با نقض حاکمیت ملی ارمنستان و اشغال مناطق جنوبی این کشور، به ویژه استان سیونیک، با همراهی بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی صورت گرفته بود.
دلایل احتیاط بازیگران منطقه‌ای تا زمان انتخابات
با وجود تردیدها در مورد نیات واقعی آمریکا در ایجاد «مسیر ترامپ»، بعید به نظر می‌رسد تا پیش از برگزاری انتخابات پارلمانی ارمنستان، دولت آمریکا، ترکیه و جمهوری آذربایجان اقدامات جدی برای بی‌ثبات کردن این کشور انجام دهند. دلیل این احتیاط، حمایت نیکول پاشینیان، نخست وزیر فعلی ارمنستان، از ایده صلح با ترکیه و آذربایجان و همچنین حمایت وی از ایجاد «مسیر ترامپ» است. هرگونه درگیری مرزی جدید یا اقدامات عملیاتی تند که منجر به تحریک ایران شود، می‌تواند آرایش سیاسی داخلی ارمنستان را به ضرر پاشینیان تغییر دهد. بنابراین، انتظار می‌رود تا بهار سال آینده، شاهد منازعه نظامی جدیدی در قفقاز نباشیم. با این حال، در صورت شکست پاشینیان در انتخابات، احتمال حمله ترکیه و آذربایجان به ارمنستان برای اشغال سیونیک و ایجاد کریدور جعلی زنگزور، افزایش خواهد یافت.
شکاف سیاسی در ارمنستان: صلح با چه قیمتی؟
نیروهای مخالف سیاسی در ارمنستان با اصل صلح مخالف نیستند، اما روندهای سیاسی فعلی مورد حمایت دولت پاشینیان را برای برقراری صلح با باکو و آنکارا نمی‌پذیرند. مخالفان معتقدند که این روند، که با امتیازدهی بیش از حد به این دو کشور، پذیرش نفوذ اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و امنیتی آنها، و دستکاری هویتی ارمنستان همراه است، در نهایت می‌تواند به تهدیدی وجودی برای این کشور تبدیل شود. احزاب مخالف سیاسی به استدلال‌هایی چون ادامه استفاده علی‌اف از واژه «کریدور»، خواستار عدم مواجهه با مرزبانان ارمنی، دفاع از بازگشت اتباع آذربایجان به ارمنستان و دستکاری جمعیتی، استفاده از عنوان «آذربایجان غربی» برای ارمنستان، و عدم آزادی اسرای ارمنی جنگ قره‌باغ اشاره می‌کنند. از این رو، امیدواری به تأمین انرژی و نیازهای اقتصادی از سوی باکو و آنکارا را بیش از حد خوش‌بینانه تلقی کرده و معتقدند که این وابستگی، استقلال ارمنستان را تهدید خواهد کرد.
سرکوب مخالفان و مشروعیت‌زدایی از کلیسا
تشدید منازعه سیاسی داخلی در ارمنستان با برخورد تند نخست وزیر پاشینیان با مخالفان سیاسی، مذهبی و اقتصادی همراه بوده است. دستگیری فعالان سیاسی مخالف، وزرای موثر اقتصادی و مقامات مذهبی، از سوی پاشینیان به عنوان تلاشی برای تثبیت صحنه سیاسی و جلوگیری از رقابت مؤثر در انتخابات آتی تفسیر می‌شود. وی مخالفان خود را به فساد اقتصادی و رویه‌های مغایر با شئونات کلیسای ارمنی متهم می‌کند. در مقابل، پاشینیان و حامیان وی، مخالفان را «روس‌گرا» دانسته و مدعی فساد سیاسی و اقتصادی قطعی آنها هستند. پاشینیان همچنین کلیسای ارمنی در آچمیادزین را کانونی برای مقابله با خود قلمداد کرده و با برگزاری مراسم مذهبی خارج از چارچوب این کلیسا، به دنبال مشروعیت‌زدایی از آن است.
پیامدهای انتخاب پاشینیان برای ارمنستان و منطقه
پاشینیان با تأکید بر خطر وقوع جنگی تازه در صورت عدم انتخاب وی، و همچنین تداوم شرایط اقتصادی خوب، ادغام در ساختارهای اروپایی و افزایش رفاه، تلاش می‌کند تا نظر مردم را جلب کند. مردم ارمنستان که از جنگ و درگیری خسته شده‌اند، از این استدلال تا حد زیادی استقبال می‌کنند. با این حال، احزاب مخالف، عملی شدن این ایده‌ها را رد کرده و معتقدند تشدید دشمنی با روسیه و کم‌توجهی به تقویت بنیه نظامی، ارمنستان را به «اوکراینی دیگر» تبدیل خواهد کرد. آنها استدلال دولت مبنی بر متنوع‌سازی روابط خارجی را نپذیرفته و معتقدند از دست رفتن قره‌باغ و کاهش همگرایی با روسیه، ارمنستان را آسیب‌پذیرتر کرده است. حمایت لفظی کشورهای غربی و تعریف منافع آنها در همکاری با باکو، این آسیب‌پذیری را تشدید می‌کند.
چشم‌انداز انتخابات و رقابت سیاسی
نتیجه انتخابات پارلمانی ارمنستان به شدت به توانایی اپوزیسیون در تشکیل یک جبهه متحد، پوست‌اندازی سیاسی و معرفی چهره‌های جدید و معتبر بستگی دارد. چهره‌های سیاسی سابق که با اتهامات فساد اقتصادی مواجه بوده‌اند، شانس کمی برای جلب نظر مردم دارند. پاشینیان نیز با دستگیری و متهم کردن مخالفان، اپوزیسیون را زمین‌گیر کرده است. باید منتظر ماند و دید آیا اپوزیسیون قادر به تشکیل یک ائتلاف گسترده با حمایت کلیسا، احزاب و چهره‌های اقتصادی قدرتمند خواهد بود یا خیر. نظرسنجی‌ها حاکی از محبوبیت نسبی پاشینیان است، اما فضای کلی جامعه با رخوت و عدم مشارکت در فرایندهای سیاسی همراه است.
سناریوهای پیش رو و تأثیر بر ایران
در صورت انتخاب مجدد پاشینیان، ایجاد «مسیر ترامپ» و همگرایی با اروپا و آمریکا وارد مرحله عملیاتی شده و ایران با شرایط جدیدی در قفقاز مواجه خواهد شد. این تحولات می‌تواند تمامیت ارضی، امنیت و وحدت سرزمینی ایران را تحت تأثیر قرار دهد. لذا، جمهوری اسلامی ایران باید با ارزیابی دقیق تحولات ارمنستان، سناریوهای لازم را طراحی و مدنظر قرار دهد، زیرا انتخابات ارمنستان بر آینده این کشور و منطقه، و به تبع آن، بر آینده ایران نیز تأثیرگذار خواهد بود.
