زنگ خطر برای آبروی ایران
زعفران، پسته، و دیگر محصولات صادراتی که زمانی نماد کیفیت و اعتبار ایران در جهان بودند، حالا یکی پس از دیگری با برچسب «عدم انطباق با استاندارد» از گمرک‌های کشورهای مقصد برگشت می‌خورند. این اتفاقات تلخ، تنها نوک کوه یخی از یک بحران عمیق است: فرسودگی تجهیزات آزمایشگاهی و ضعف نظارت کیفی که در سکوت، تیشه به ریشه اعتبار تجاری ایران می‌زند.
تکرار مرجوع شدن کالاهای ایرانی، از محموله‌های زعفران در چین گرفته تا پسته‌های آلوده به سم آفلاتوکسین در اروپا، به یک روند نگران‌کننده تبدیل شده است. اما چرا این اتفاق می‌افتد؟
مهراد عباد، عضو هیأت نمایندگان اتاق بازرگانی تهران علت اصلی را اینگونه تشریح می‌کند: «آزمایشگاه‌ها و سیستم‌های آنالیز ما، به ویژه در گمرک، فرسوده و قدیمی شده‌اند. این دستگاه‌ها در تشخیص دقیق ترکیبات و ناخالصی‌ها دچار خطا هستند و در نتیجه، کالایی که از نظر ما استاندارد است، در آزمایشگاه‌های دقیق کشورهای مقصد رد می‌شود.»
این بحران کیفی تنها به محصولات کشاورزی محدود نمی‌شود. به گفته این عضو اتاق بازرگانی، این ضعف حتی در صنایع استراتژیکی مانند نفت و گاز نیز وجود دارد، تا جایی که کیفیت بنزین تولید داخل نیز با استانداردهای جهانی فاصله معناداری دارد.
مشکلات کلیدی که صادرات ایران را تهدید می‌کند:
- تجهیزات فرسوده: به دلیل تحریم‌ها، امکان واردات دستگاه‌های آنالیز مدرن وجود ندارد و تجهیزات فعلی توانایی کنترل کیفیت دقیق را ندارند.
- نظارت ضعیف: گمرک ایران به جای استفاده از سیستم‌های مدرن داخلی، بخش زیادی از آزمایش‌ها را برون‌سپاری می‌کند که این خود می‌تواند منجر به کاهش دقت شود.
- ناهماهنگی استانداردها: گاهی استانداردهای داخلی آنقدر سخت‌گیرانه است که مانع صادرات می‌شود و گاهی آنقدر سهل‌گیرانه که منجر به مرجوعی کالا و بدنامی صادرکننده ایرانی می‌گردد.
تحلیل سرانه: چرا مرجوع شدن یک محموله زعفران به همه ما مربوط است؟
این فقط یک خبر اقتصادی برای تجار نیست؛ این داستان زنجیره‌ای از مشکلاتی است که در نهایت به سفره و جیب شهروندان عادی می‌رسد:
- کاهش درآمد ارزی: هر محموله مرجوعی به معنای از دست رفتن میلیون‌ها دلار ارز است که می‌توانست صرف واردات مواد اولیه کارخانه‌ها یا کالاهای اساسی شود.
- افزایش هزینه برای تولیدکننده داخلی: وقتی واردکننده مواد اولیه به دلیل بدقولی طرف خارجی (ناشی از مشکلات انتقال پول) مجبور به پرداخت جریمه یا خرید با قیمت بالاتر می‌شود، این هزینه اضافی در قیمت تمام شده کالا سرشکن شده و نهایتاً مصرف‌کننده ایرانی آن را می‌پردازد.
- نابودی برند ملی: از دست رفتن اعتبار محصولاتی مانند زعفران و پسته، به معنای از دست دادن بازارهای جهانی است. این یعنی کاهش تولید، بیکاری کارگران و ضعیف‌تر شدن اقتصاد غیرنفتی کشور.
در یک کلام، ضعفی که در آزمایشگاه گمرک وجود دارد، خود را به شکل گرانی کالا در فروشگاه محله شما نشان می‌دهد. تا زمانی که زیرساخت‌های تجاری کشور، از جمله سیستم‌های کنترل کیفیت، مدرن و کارآمد نشوند، دور باطل «صادرات ناموفق، واردات گران و فشار بر مردم» ادامه خواهد یافت.
