این ۲ کشور نقشه منطقه را عوض می‌کنند
روابط ترکیه و آذربایجان، فراتر از همسایگی جغرافیایی، ریشه در زبان، فرهنگ و دین مشترک دارد. از زمان استقلال آذربایجان در ۱۹۹۱، این دو کشور پایه‌های یک اتحاد عمیق و راهبردی را بنا نهادند؛ اتحادی که از روابط صرفا دیپلماتیک فراتر رفته و به یک برادری راهبردی بدل شده است.
قفقاز جنوبی، منطقه‌ای است که تاریخ آن با امپراتوری‌ها، مرزهای متغیر و تنوع قومی درآمیخته، و اکنون در مرکز یک تحول ژئوپلیتیکی نوین قرار گرفته است. امروز در قلب این دگرگونی، اتحاد میان آذربایجان و ترکیه قرار دارد؛ دو ملتی که نه‌تنها با پیوندهای فرهنگی، زبانی و دینی به یکدیگر گره خورده‌اند، بلکه دیدگاهی مشترک برای صلح، ثبات و توسعه در منطقه را دنبال می‌کنند. هم‌زمان با چهارمین سالگرد اعلامیه شوشا، فرصت مناسبی فراهم شده تا تاثیر این اتحاد دوجانبه را بر امنیت منطقه‌ای و دیپلماسی بین‌المللی بازنگری کنیم.
اعلامیه شوشا، نقطه عطفی در مناسبات منطقه‌ای
در ۱۵ ژوئن ۲۰۲۱، ترکیه و آذربایجان اعلامیه شوشا را در پی پیروزی در جنگ دوم قره‌باغ امضا کردند؛ رویدادی که نقطه عطفی در سیاست منطقه‌ای محسوب می‌شود. این سند نه‌تنها شراکت عمیق پیشین را تقویت کرد، بلکه همکاری دوجانبه را در حوزه‌های کلیدی مانند نظامی، انرژی، حمل‌ونقل و امور بشردوستانه نهادینه ساخت.
بند مهمی از این توافق، تعهد به حمایت متقابل در برابر تهدیدهای ارضی یا نقض حاکمیت ملی بود؛ پیامی واضح برای متحدان و رقبای منطقه‌ای.اعلامیه شوشا علاوه بر ارتقای همکاری نظامی، پیامی آشکار از همبستگی فراتر از مرزها ارسال کرد. تعهد به اقدام مشترک در برابر تهدیدات خارجی، جایگاه این دو کشور را به‌عنوان عوامل تثبیت‌کننده در قفقاز جنوبی تقویت کرد؛ به‌ویژه در دورانی که بی‌ثباتی در خاورمیانه در حال افزایش است.
به نوشته اوراسیا ریوو، روابط ترکیه و آذربایجان، فراتر از همسایگی جغرافیایی، ریشه در زبان، فرهنگ و دین مشترک دارد. از زمان استقلال آذربایجان در ۱۹۹۱، این دو کشور پایه‌های یک اتحاد عمیق و راهبردی را بنا نهادند؛ اتحادی که از روابط صرفا دیپلماتیک فراتر رفته و به یک برادری راهبردی بدل شده است.
نمونه‌ای بارز از این همبستگی، احداث محله‌ای به نام «آذربایجان» در شهر قهرمان‌مرعش ترکیه است که پس از زلزله سال ۲۰۲۳ و با کمک مالی دولت آذربایجان ساخته شد. این پروژه که در ژوئن ۲۰۲۵ افتتاح گشت، نمادی از همدلی و حمایت متقابل میان دو ملت است. در این مراسم، الهام علی‌اف و رجب طیب اردوغان روسای جمهوری دو کشور با تاکید بر وحدت و برادری، از تعهد مشترک سخن گفتند. علی‌اف با این جمله که «شما ۱۰ میلیون برادر در آذربایجان دارید»، عمق عاطفی این پیوند را برجسته کرد.
جدال در قفقاز جنوبی
۲۰ ژوئن ۲۰۲۵، نخست‌وزیر ارمنستان، نیکول پاشینیان، به دعوت رسمی رئیس‌جمهور اردوغان به ترکیه سفر کرد؛ حرکتی تاریخی با توجه به گذشته تنش‌آلود روابط دو کشور. این دیدار می‌تواند سرآغاز فصل تازه‌ای در دیپلماسی منطقه‌ای باشد، به‌ویژه اگر به نزدیکی بیشتر میان ارمنستان، آذربایجان و ترکیه بینجامد.
با رفع موانع حقوقی و سیاسی — از جمله حذف ادعاهای ارضی ارمنستان از قانون اساسی و انحلال رسمی گروه ناکارآمد مینسک وابسته به سازمان امنیت و همکاری اروپا — راه برای ادغام منطقه‌ای، افزایش تجارت و تقویت کریدورهای اقتصادی باز می‌شود.
با این همه باید توجه داشت که قفقاز جنوبی و ترکیه، نقاط کلیدی در کریدور میانی (مسیر بین‌المللی ترانزیت چین–اروپا از طریق آسیای مرکزی و دریای خزر) قلمداد می شوند. این مسیر که در پی تضعیف کریدور شمالی (از طریق روسیه) اهمیت فزاینده‌ای یافته، برای تجارت جهانی اهمیت ژئوپلیتیکی پیدا کرده است.
در این چارچوب، آذربایجان و ترکیه نقش کلیدی در توسعه زیرساخت‌ها، حفظ امنیت و تسهیل عبور کالا ایفا می‌کنند. با تشدید تنش‌ها میان ایران و اسرائیل، ثبات این مسیر نه‌تنها برای منطقه، بلکه برای کل زنجیره تأمین جهانی اهمیت دارد.
آزمونی برای نقش منطقه‌ای آذربایجان و ترکیه
با بالا گرفتن درگیری‌ها میان ایران و اسرائیل، توجه‌ها به بازیگران منطقه‌ای معطوف شده است. آذربایجان که با هر دو بازیگر (تهران و تل‌آویو) و از روابط رسمی و جایگاهی راهبردی در قفقاز و خاورمیانه برخوردار است، می‌تواند نقشی میانجی‌گرانه در کاهش تنش ایفا کند. همکاری آذربایجان و ترکیه در این مسیر، زمینه‌ساز دیپلماسی منطقه‌ای متکی بر واقع‌گرایی و امنیت مشترک خواهد بود.
از منظری دیگر روابط در حال گسترش ترکیه و آذربایجان، نه‌فقط یک پیوند نمادین، بلکه مدلی راهبردی برای نظم جدید منطقه‌ای است. این دو کشور اکنون مسئولیت‌هایی فراتر از منافع ملی خود بر عهده دارند: از میانجی‌گری در منازعات و توسعه اقتصادی گرفته تا ارتقای تعاملات چندجانبه با بازیگران خارجی.
البته ثبات قفقاز جنوبی نیازمند تلاش جمعی است. از ارمنستان و گرجستان گرفته تا قدرت‌های جهانی، همه باید در مسیر دیپلماسی و گفت‌وگوی سازنده مشارکت کنند.
در نهایت باید گفت، اتحاد ترکیه و آذربایجان، امروز فراتر از همکاری دوجانبه است؛ این یک الگوی منطقه‌ساز برای صلح، توسعه و ثبات است. از بازسازی مناطق زلزله‌زده تا توسعه مسیرهای تجاری قاره‌ای، این دو کشور آینده قفقاز جنوبی را با همکاری و منافع مشترک ترسیم می‌کنند. در جهانی پرتنش، ثبات این منطقه بیش از هر زمان دیگر به چنین مشارکت‌های راهبردی وابسته است؛ همکاری‌هایی که بر پایه میراث مشترک و مسئولیت جهانی بنا شده‌اند.
