برق مازاد ایران راهی این ۲ کشور شد
همزمان با کاهش شدید مصرف برق در پاییز، ایران صادرات ۱۵۰ مگاوات برق به افغانستان و پاکستان را از سر گرفته و در مقابل ۴۵۰ مگاوات برق از ارمنستان و ترکمنستان می‌خرد؛ اما کارشناسان می‌گویند تا زمانی که فناوری ذخیره‌سازی ارزان و عملی در جهان وجود ندارد، چنین مبادلاتی طبیعی و حتی سودآور است. این در حالی است که رویای «انبار برق مازاد» هنوز دست‌نیافتنی است و شاید تا یک دهه آینده به واقعیت تبدیل نشود.
هاشم اورعی، استاد برق دانشگاه صنعتی شریف، توضیح می‌دهد که مبادله همزمان برق با کشورهای همسایه، نتیجه پهناور بودن ایران و هزینه بالای انتقال در مسافت‌های طولانی است. مرز شرقی کشور به افغانستان و پاکستان نزدیک است و صادرات مستقیم از همان منطقه مقرون‌به‌صرفه‌تر از انتقال برق به مرکز یا جنوب کشور است. از سوی دیگر، در مرزهای غربی ایران، واردات برق از ارمنستان و ترکمنستان منطقی است چون هزینه انتقال از نیروگاه‌های شرقی تا غرب بسیار بالا بوده و تلفات زیادی ایجاد می‌کند.
به گفته وی، ۱۵۰ مگاوات صادرات و ۴۵۰ مگاوات واردات در این مقیاس، عددی ناچیز نسبت به ظرفیت تولید ایران محسوب می‌شود و نمی‌تواند بر امنیت تأمین انرژی تأثیر جدی بگذارد.
کاهش مصرف؛ فرصت صادرات محدود
ایران در تابستان با اوج مصرف حدود ۸۰ هزار مگاوات روبه‌رو می‌شود که بخش بزرگی از آن (حدود ۳۰ هزار مگاوات) به سیستم‌های سرمایشی اختصاص دارد. این میزان مصرف در پاییز به حدود ۵۰ هزار مگاوات می‌رسد، در حالی که ظرفیت تولید همچنان نزدیک به ۶۰ هزار مگاوات باقی می‌ماند.
در شرایط نبود فناوری ذخیره‌سازی، این مازاد باید یا به‌کار گرفته شود یا خاموش شود. بخشی وارد چرخه تعمیرات نیروگاهی می‌شود تا برای تابستان آماده شود و بخشی دیگر – غالباً چند صد مگاوات – به کشورهای همسایه صادر می‌گردد.
مشکل ذخیره‌سازی؛ جهانی نه فقط ایرانی
اورعی تاکید دارد که چالش ذخیره‌سازی انرژی مساله‌ای جهانی است، نه ضعف مدیریتی داخلی. حتی پیشرفته‌ترین کشورها قادر نیستند بخش قابل توجهی از برق تولیدی خود را ذخیره کنند، چون فناوری‌های حاضر هزینه‌های بسیار سنگینی دارند.
نمونه واضح این وضعیت در خودروهای برقی دیده می‌شود؛ جایی که باتری‌ها – همان ابزار ذخیره‌سازی – تا چند سال پیش حدود یک‌سوم وزن و قیمت خودرو را تشکیل می‌دادند. کاهش هزینه باتری‌ها ادامه دارد، اما در حوزه شبکه‌های برق، مقیاس و حجم ذخیره‌سازی به مراتب بزرگ‌تر است و نیاز به ده‌ها میلیارد دلار سرمایه‌گذاری دارد.
آینده ذخیره‌سازی؛ ده سال تا انقلاب انرژی
تحقیقات گسترده در چین، آمریکا، کره‌جنوبی و اروپا با هزینه سالانه ده‌ها میلیارد دلار ادامه دارد تا ظرفیت و هزینه ذخیره‌سازی کاهش یابد. اورعی پیش‌بینی می‌کند که ظرف یک دهه آینده، «انقلاب ذخیره‌سازی انرژی» رخ دهد؛ زمانی که باتری‌ها و فناوری‌های مشابه بتوانند حجم‌های بسیار بزرگی از برق را با هزینه قابل قبول در خود نگه دارند.
او حتی به فناوری‌های نوینی اشاره می‌کند که عمر باتری را تا یک میلیون کیلومتر در خودروهای برقی افزایش می‌دهند و نیاز به شارژ را از بین می‌برند. در چنین شرایطی، مفهوم شارژر از فرهنگ لغات حذف خواهد شد.
ذخیره‌سازی و امنیت انرژی
تا پیش از تحقق این انقلاب، صادرات و واردات محدود راهکار مدیریت مازاد و کسری برق در فصول متفاوت باقی می‌ماند. با این حال، تجربه سال گذشته نشان داد که حتی با پر شدن ذخایر سوخت نیروگاهی، خطر خاموشی در اوج مصرف وجود دارد. وزارت نفت و نیرو امسال وعده داده‌اند ذخایر گازوئیل نیروگاه‌ها را پر کنند، اما اورعی معتقد است حجم این ذخایر به اندازه‌ای نیست که بتوان به آن به‌عنوان تضمین کامل برای تابستان اتکا کرد.
جمع‌بندی اقتصادی–فنی
تا زمانی که ذخیره‌سازی اقتصادی برق ممکن نشده، صادرات چند صد مگاوات برق در پاییز و زمستان اقدامی طبیعی و حتی سودآور خواهد بود، مشروط بر آن‌که در اوج مصرف داخلی محدود شود. آینده مدیریت انرژی ایران وابسته به دو مسیر است:
- پیشرفت جهانی در فناوری ذخیره‌سازی.
- توسعه تبادلات هوشمند برق با کشورهای همسایه.
اگر این دو مسیر همزمان پیش برود، ایران در دهه آینده می‌تواند به بازیگر کلیدی بازار برق منطقه تبدیل شود، بدون ترس از خاموشی‌های خانگی یا صنعتی.
