نقشه جنجالی امارات: از کشت فراسرزمینی تا سلطه بی چون و چرا بر تجارت جهانی!
امارات با سرمایهگذاری در کشت فراسرزمینی، امنیت غذایی خود را در برابر چالشهای تغییر اقلیم و ژئوپلیتیک غذا تضمین میکند.
امارات متحده عربی با هدف تبدیل شدن به یک قطب تجارت جهانی مواد غذایی، استراتژی جاهطلبانه خود در زمینه کشت فراسرزمینی را توسعه داده است. این کشور با بهرهگیری از قدرت لجستیکی و آزادیهای نظارتی، نه تنها به دنبال تامین امنیت غذایی خود است، بلکه میکوشد جایگاه خود را به عنوان مسیر حملونقل و تجارت جهانی غذا تثبیت کند. حسین شیرزاد، تحلیلگر مسائل توسعهای بخش کشاورزی، در یادداشتی اختصاصی، به بررسی عمیق فرصتها و چالشهای این رویکرد پرداخته است.
توسعه کشت فراسرزمینی در آسیا: فرصتها و سرمایهگذاریها
در حالی که امارات متحده عربی پیشتر سرمایهگذاریهای قابل توجهی در حوزه کشت فراسرزمینی در کشورهای آفریقایی انجام داده بود، اکنون فرصتهای جدیدی در آسیا برای سرمایهگذاران این کشور در حال شکلگیری است. شرکتهای اماراتی نظیر Elite Agro و Unifrutti، با پایبندی به مدلهای سنتی عملیات کشاورزی بینالمللی، حضور خود را در کشورهایی مانند اندونزی و فیلیپین تقویت کردهاند.
- اندونزی: شرکت Elite Agro، چند سال پیش حق استفاده از ۱۸۰۰۰ هکتار زمین در کالیمانتان مرکزی را به دست آورد و اکنون در حال بررسی سرمایهگذاری در برنامه املاک غذایی دولت اندونزی است. اطلاعات در مورد این سرمایهگذاریها به دلیل جلوگیری از اعتراضات احتمالی، محدود است.
- فیلیپین: شرکت Unifrutti، به عنوان تولیدکننده عمده میوه برای امارات و بازارهای بینالمللی، تولید موز را در ۱۷۰۰ هکتار از مزارع فیلیپین آغاز کرده است.
کریدور غذایی هند و پارکهای تخصصی
در هند، یک ابتکار جدید و بسیار مهم در حال اجراست. دولتهای امارات و هند در سال ۲۰۲۲ میلادی بر سر ایجاد یک «کریدور غذایی» بین دو کشور توافق کردند. این طرح شامل راهاندازی تعداد زیادی «پارک غذایی» در هند است که از گجرات آغاز میشود. در این پارکها، تولید متمرکز شده و سپس محصولات برای ارسال به امارات پردازش میشوند. این پارکها به عنوان مناطق آزاد عمل میکنند که در آنها قوانین داخلی هند، مانند قانون کالاهای اساسی، اعمال نخواهد شد.
دولت امارات متحده عربی ۲ میلیارد دلار به این پروژه اختصاص داده، در حالی که کنسرسیومی از شرکتهای اماراتی ۷ میلیارد دلار دیگر برای توسعه لجستیک و فرآیندهای مربوط به رعایت استانداردهای ایمنی مواد غذایی امارات سرمایهگذاری میکنند. محصولات اولیه شامل انبه، فلفل چیلی، پیاز، برنج و بامیه است. دامنه این پروژه فراتر از دو کشور بوده و تحت پوشش اتحاد چهارجانبه هند، امارات، ایالات متحده و رژیم صهیونیستی (I2U2) راهاندازی شده است. در این چارچوب، هند زمین و نیروی کار کشاورزی را تأمین میکند، آمریکا و رژیم صهیونیستی فناوری را ارائه میدهند و امارات بازار را تضمین کرده و بندر جبلعلی نقش کلیدی را ایفا میکند. این پروژه میتواند به تحقق برنامه بلندمدت امارات برای تبدیل شدن به مرکز اصلی تجارت جهانی مواد غذایی بین آسیا، اروپا و آفریقا کمک کند.
همچنین، امارات قصد دارد در سال جاری میلادی ۲۰ هزار و در آینده تا ۲۰۰ هزار کارگر کشاورزی از هند جذب کند تا تولید داخلی مواد غذایی، به ویژه در مزارع عمودی، افزایش یافته و از میزان واردات کاسته شود.
نفوذ امارات در بخش کشاورزی پاکستان
امارات متحده عربی بار دیگر به دنبال راهاندازی عملیات کشاورزی در پاکستان است. تلاشهای قبلی در سال ۲۰۰۸ با شکست مواجه شد، اما با توجه به شرایط فعلی و جنگ در اوکراین، ممکن است وضعیت تغییر کند. پس از آنکه دادگاه عالی لاهور در ژوئن ۲۰۲۳ طرح ارتش برای واگذاری ۴۰۰ هزار هکتار زمین کشاورزی به چین را رد کرد، امارات قراردادهایی شامل امتیاز ۵۰ ساله در بندر کراچی و سه توافقنامه لجستیکی با گروه بنادر AD را امضا کرد. دو ماه بعد، پارلمان پاکستان لایحهای را برای تأسیس شورای ویژه تسهیل سرمایهگذاری جهت جذب سرمایهگذاری از کشورهای حلیج فارس، به ویژه در زمینه غذا و کشاورزی، تصویب کرد.
عربستان سعودی و امارات هر دو در زمینه کشت فراساحلی مورد توجه قرار گرفتهاند و شرکت الدهرا از سوی امارات علاقه زیادی به سرمایهگذاری در پاکستان نشان داده است. پیشنهاد میشود تا سال ۲۰۳۰، مزارع شرکتی در ۴۰ هزار هکتار زمین راهاندازی شود که با ۲ هزار هکتار در پنجاب آغاز خواهد شد. پیشتر در دسامبر ۲۰۲۳، امارات قراردادهایی به ارزش ۲۵ میلیارد دلار با پاکستان، از جمله در زمینه کشاورزی (شامل صادرات گوشت حلال و تولید خرما)، امضا کرده بود.
معافیتهای سیاسی و تضمینهای حاکمیتی
در بسیاری از این معاملات، از سیاستهای سیاسی برای اعطای معافیتهای ویژه به شرکتهای اماراتی استفاده میشود. به عنوان مثال، در مارس ۲۰۲۴، با وجود ممنوعیت صادرات پیاز از سوی هند به دلیل افزایش قیمتهای داخلی، امارات از این ممنوعیت مستثنی شد تا بتواند پیاز را از هند وارد کند. در پاکستان نیز، گزارشها حاکی از آن است که قانون جدید سرمایهگذاری «تضمین حاکمیتی» را ارائه میدهد که سرمایهگذاران اماراتی میتوانند پروژههای امنیت غذایی خود را، فارغ از هرگونه تغییر رهبری در پاکستان، ادامه دهند. مشابه این، هنگامی که دولت امارات در سال ۲۰۲۰، ۴۵ درصد از سهام شرکت لوئیس دریفوس را خریداری کرد، توافق جانبی امضا شد که ارسال مواد غذایی به امارات را در مواقع بحران عرضه تضمین میکرد.
الگوی جهانی کشت فراسرزمینی: از اروپا تا آمریکا
سیاستهای کشت فراسرزمینی امارات، الگوی مشابهی را در اروپا و قاره آمریکا نیز دنبال میکند. امارات متحده عربی روابط نزدیکی با دولت صربستان برقرار کرده که شامل سرمایهگذاری در زمینهای کشاورزی و فروش اسلحه میشود. صندوق توسعه امارات در سال ۲۰۱۳، وام اولیه ۴۰۰ میلیون دلاری برای کشاورزی صربستان ارائه داد. پس از آن، شرکت الدهرا سهام ۸ شرکت کشاورزی صربستانی را خریداری کرد و شرکت Elite Agro نیز فعالیتهای خود را در آنجا آغاز کرد. در سال ۲۰۱۸، الدهرا با وجود مخالفت ارتش صربستان، داراییهای کشاورزی PKB Korporacija، بزرگترین مزرعه یوگسلاوی سابق، را تصاحب کرد. این معاملات از طریق دلالانی در صربستان تسهیل میشود که قراردادهای توسعه سیستمهای دفاعی و فروش اسلحه به امارات را نیز مدیریت میکنند.
در ایالات متحده، امارات متحده عربی، همراه با عربستان سعودی، چندین سال است که در تولید محصولات کشاورزی در آریزونای کمآب سرمایهگذاری میکند. شرکت الدهرا بیش از ۱۲ هزار هکتار زمین برای کشت یونجه دارد که به عنوان علوفه خشک به امارات صادر میشود. این در حالی است که جوامع محلی در آریزونا از اعطای حقوق نامحدود آب به این سرمایهگذاران در بحبوحه خشکسالیهای شدید، خشمگین هستند. جالب توجه اینکه صندوق بازنشستگی ایالت آریزونا نیز به عنوان سرمایهگذار در این پروژهها مشارکت دارد.
امارات در آمریکای لاتین نیز حضور خود را به دقت گسترش میدهد. سرمایهگذاران اماراتی در برزیل مرغ و در شیلی و پرو میوه تولید میکنند. کاوشها برای یافتن قراردادهای کشاورزی در مکزیک و کلمبیا ادامه دارد و توافقنامههای تجارت آزاد و ائتلافهای تجاری در حال شکلگیری است. امارات حتی به تازگی به عنوان ناظر در مؤسسه همکاری کشاورزی بین آمریکاییها (IICA) عضویت یافته و قصد دارد به شکلدهی سیستمهای غذایی منطقه کمک کند.
امارات، قطب تجارت جهانی غذا
در مجموع، امارات متحده عربی با سرعت در حال پیشروی برای تثبیت عملیات کشاورزی جهانی است که شامل دسترسی امن به زمین و آب، استانداردهای بالای ایمنی مواد غذایی، و اتصال به لجستیک حملونقل پیشرفته (هوایی، جادهای و دریایی) میشود. جاهطلبیهای این کشور تنها به تولید مواد غذایی خود محدود نمیشود، بلکه هدف نهایی، تبدیل شدن به یک قطب تجارت جهانی غذا است. پروژه ۱۵۰ میلیون دلاری آمریکا برای گسترش بندر جبلعلی دقیقاً در همین راستا است؛ اما حتی بنادر کوچکتری مانند دبی کریک و دیره نیز نقش مهمی در تجارت بینالمللی برنج با هند و ایران ایفا میکنند. به لطف شبکهای از توافقنامههای تجارت آزاد و مالیاتی جهانی، بازرگانان در امارات میتوانند محصولات را به سرعت و بدون عوارض گمرکی به بازارهای دیگر وارد و دوباره صادر کنند. این ترکیب از قدرت لجستیکی و آزادی نظارتی، امارات متحده عربی را به یک مسیر حملونقل جذاب تبدیل کرده است.
جاهطلبیهای بزرگ، چالشهای عمیقتر
کنترل فزاینده امارات متحده عربی بر زمینهای کشاورزی و منابع آبی بینالمللی، در هماهنگی نزدیک با قدرت لجستیکی و برنامههای امنیتی آن، نگرانکننده است. در حالی که تقویت امنیت غذایی از طریق تولید داخلی میتواند یک تغییر مثبت باشد، به شرطی که سیستمهای واقعاً پایدار توسعه یابند، امارات باید به سابقه نامطلوب خود در مورد ضایعات مواد غذایی نیز رسیدگی کند. تصرف منابع زمین و آب، بهویژه بدون رضایت صریح جوامع محلی یا در مناطقی که گرسنگی شایع است، نباید به سادگی مجاز باشد.
متأسفانه، جاهطلبیهای امارات برای توسعه مزارع فراسرزمینی، به شدت با انگیزههای ژئوپلیتیکی و مالی در هم تنیده شده است. رقابت دیرینه بین عربستان سعودی و امارات متحده عربی به عنوان یک عامل شتابدهنده در این مسیر عمل میکند. از سوی دیگر، فشار فزاینده تغییرات اقلیمی به پوششی برای کشورهای خلیج فارس، که درگیر تولید مواد غذایی برونسپاری شده هستند، تبدیل شده است. امارات متحده عربی، که قدرتی رو به رشد در مباحث بینالمللی آب و هوا است، جبران کربن را به عنوان یک مسیر کلیدی برای «سبزشویی» ردپای اقلیمی عظیم خود پذیرفته است. معاملات کربن، بهویژه در آفریقا، به طور مداوم در حال انجام است تا جنگلها دستنخورده باقی بمانند یا درختان در مناطق روستایی پرورش یابند. این تجارت جدید کشاورزی کربن میتواند هم به تأمین مالی مزارع فراسرزمینی امارات کمک کند و هم انتشار گازهای گلخانهای شرکتهای آن را جبران کند. اما این هجوم جدید برای معاملات زمینهای کربن، جوامع محلی را از سیستمهای غذایی و معیشت خود به روشهای جدید و مضر محروم خواهد کرد.
