جهان در آستانه قحطی؟ حمله ویرانگر روسیه به بندر پیودنی، غلات دریای سیاه را به لبه پرتگاه کشاند!
جنگ اوکراین صادرات غلات دریای سیاه را مختل و امنیت غذایی جهانی و قیمتها را تهدید میکند.
تشدید تنشها در دریای سیاه، صادرات جهانی غلات و امنیت غذایی جهانی را با چالشهای جدی مواجه کرده است. از ۲۲ دسامبر، موج جدید حملات روسیه به زیرساختها در اوکراین و همچنین بندرهای روسیه، به افزایش قیمتهای جهانی غلات و دانههای روغنی در معاملات آتی منجر شده است، که نگرانیها را درباره جریان صادرات محصولات کشاورزی از این منطقه استراتژیک دامن زده است.
تشدید حملات و پیامدهای آن بر بنادر
روسیه حملات خود به بنادر اوکراین در منطقه اودسا، از جمله بندر پیودنی، بزرگترین بندر این کشور را شدت بخشیده است. در جریان این حملات، یک پایانه حمل و نقل متعلق به شرکت فرآوری دانههای روغنی Allseeds هدف قرار گرفت. این شرکت تأیید کرد که حمله در ۲۰ دسامبر رخ داده و منجر به کشته شدن حداقل یک نفر و خسارات گسترده از جمله آتشسوزیهای بزرگ، نابودی هزاران تن روغن آفتابگردان ذخیره شده و آسیب به زیرساختهای حیاتی شده است. حملات دیگری نیز رخ داده که به بندر پیودنی آسیب رسانده و باعث آتشسوزی در ۳۰ کانتینر حامل آرد و روغن نباتی شده است.
همزمان، روسیه اعلام کرد که حمله پهپادی به زیرساختها و کشتیهای بندر تامان در دریای سیاه آسیب رسانده است. در این حمله، دو تانکر، دو اسکله، یک خط لوله ارتباطی و دو مخزن ذخیرهسازی مورد اصابت قرار گرفتند. این بندر طیف وسیعی از محمولهها از جمله غلات، کود و نفت را مدیریت میکند و آسیب به آن بر نگرانیها در مورد جریان صادرات منطقهای میافزاید.
تحلیل کارشناس: شوک ساختاری در بازار غلات جهانی
حسین شیرزاد، تحلیلگر حوزه توسعه کشاورزی، در یادداشتی هشدار داد که اختلالات ژئوپلیتیکی به طور دائم فورماسیون هزینههای امنیت غذایی جهانی را شکل داده و افزایش میدهند. وی با اشاره به جنگ روسیه و اوکراین، آن را عامل ایجاد یک تراز پایه جدید و پایینتر در بازارهای جهانی غلات دانست. این درگیری، به دلیل کاهش ظرفیت کاشت گندم در اوکراین و فعالیت بنادر دریای سیاه با ۲۰ درصد ظرفیت، عرضه جهانی گندم را برای همیشه ۲۵ درصد کاهش داده است. به گفته شیرزاد، این شوک ساختاری مدتها پس از افزایش اولیه قیمتها ادامه خواهد داشت و ریسک ژئوپلیتیکی ناشی از جنگ همچنان پابرجا خواهد ماند.
کاهش ظرفیت تولید و صادرات اوکراین
دادههای سال ۲۰۲۵ نشان میدهد که کاهش ۱۸ درصدی سالانه صادرات گندم و استفاده از تنها ۲۰ درصد ظرفیت بنادر، سیگنالهای هشداردهندهای هستند. کاهش مداوم ظرفیت تولیدی اوکراین، سه سال پس از آغاز تهاجم، بارزترین معیار است؛ مناطق تحت کشت گندم و ذرت این کشور تقریباً یکچهارم کمتر از مسیر پیش از جنگ باقی مانده است. این نه یک عقبگرد موقت، بلکه کاهشی اساسی در توانایی کشور برای کاشت و برداشت غلات است. تلفات فیزیکی جنگ بر زمینهای کشاورزی و اختلالات لجستیکی پس از آن، به کاهش ۲۵ درصدی سطح زیر کشت حاصلخیز و در نتیجه کاهش دائمی در دسترس بودن غلات جهانی منجر شده و یک روند پایینتر برای عرضه ایجاد میکند.
این تغییر ساختاری در جریانهای صادراتی نیز منعکس شده است. با وجود احیای نسبی طرح غلات دریای سیاه از اواسط دسامبر ۲۰۲۵، موتور صادرات اوکراین با کسری از ظرفیت سابق خود کار میکند و برخی از پایانههای صادراتی نیز فعالیت خود را متوقف کردهاند. در نتیجه، صادرات گندم در سال تجاری ۲۰۲۵-۲۰۲۶ بیش از ۱۷.۰۶ درصد کاهش یافته و حجم صادرات کلی غلات نیز ۲۸.۶ درصد کمتر از مدت مشابه سال گذشته است. اینها نوسانات دورهای نیستند، بلکه شرایط عادی جدیدی هستند که نتیجه مستقیم خسارات پایدار جنگ به زیرساختها و تهدید مداوم حملات محسوب میشوند.
نوسانات بازار جهانی و اقدامات سیاستی
شوک اخیر ناشی از حملات روسیه، هرچند گذرا بود و باعث افزایش اولیه قیمتها شد، اما تا حدودی ماندگار خواهد بود. در دورانی که جهان از چندپارگی ژئواکونومیک رنج میبرد، چنین اختلالات ساختاری احتمالاً بیشتر تکرار شده و حق بیمه ریسک دائمی را در هزینه امنیت غذایی جهانی جای میدهد. تغییرات سیاستی مانند صفر شدن مالیات صادرات گندم روسیه و کاهش عوارض گمرکی آرژانتین، اگرچه فشارهای عرضه را تشدید کرده و صادرکنندگان سنتی را به چالش میکشند، اما در عین حال تأثیر ساختاری جنگ بر بازار را تقویت میکنند.
در واکنش به این تحولات، معاملات آتی گندم شیکاگو تا ۰.۸ درصد و معاملات آتی کانولا تا ۲ درصد افزایش یافتند. قیمت روغن پالم در کوالالامپور نیز به دلیل ترس از کمبود عرضه روغن نباتی، افزایش یافت. روی هم رفته قیمت سویا نیز افزایش یافت و قیمت ذرت ثابت ماند. با این حال، انتظارات برای برداشت بیسابقه سویا در برزیل، مانع از افزایش بیشتر قیمتها خواهد شد. فعالترین قرارداد گندم در بورس شیکاگو (CBOT) تا ساعت ۰۳:۱۴ به وقت گرینویچ، ۰.۱ درصد کاهش یافته و به ۵.۱۵ دلار در هر بوشل رسید. قیمت سویا با ۰.۱ درصد افزایش به ۱۰.۶۶ دلار در هر بوشل رسید، در حالی که قیمت ذرت بدون تغییر و در سطح ۴.۴۷ دلار در هر بوشل باقی ماند.
نقش روسیه و اوکراین در امنیت غذایی جهانی
روسیه و اوکراین به دلیل موقعیت غالب خود به عنوان صادرکنندگان اصلی غلات، بیش از ۱۰ درصد از صادرات گندم جهان را به خود اختصاص میدهند. سازمان غذا و کشاورزی (FAO) این دو کشور را صادرکنندگان پیشرو غلات معرفی میکند؛ بیش از ۵۰ کشور بخش عمدهای از نیازهای گندم خود را از طریق واردات از آنها تأمین میکنند. این دو کشور همچنین صادرکنندگان اصلی جو، آفتابگردان و ذرت هستند که در مجموع تقریباً یک سوم واردات جهانی گندم را تشکیل میدهند. در سال ۲۰۲۲، تقریباً ۴۰ درصد از گندم وارداتی کامرون، تانزانیا، اوگاندا و سودان از اوکراین سرچشمه گرفت.
همهگیری کووید-۱۹ و درگیری کنونی بین روسیه و اوکراین به عنوان رویدادهای مخرب قابل توجهی ظاهر شدهاند که بر زنجیره تأمین محمولههای غلات تأثیر گذاشتهاند. کووید-۱۹ منجر به افزایش ۳۰ درصدی استرس غذایی و افزایش ۳۵ درصدی بحرانهای غذایی شد. شدت درگیری بین روسیه و اوکراین حداقل دو پیامد نامطلوب برای تأمین مواد غذایی ناشی از این همهگیری و افزایش کلی قیمت مواد غذایی به همراه داشت. به طور خاص، منطقه شرق آفریقا، که به عنوان «گروه ملخهای صحرایی» شناخته شده و نزدیک به ۲۵۰ میلیون نفر جمعیت دارد (کشورهایی مانند سومالی، کنیا، اتیوپی و سودان)، به شدت تحت تأثیر افزایش قیمت مواد غذایی قرار گرفتهاند. همچنین نرخ استرس و ناامنی غذایی در مناطق و گروههای درآمدی مختلف در منطقه عربی خاورمیانه، پیشبینیهای مربوط به ناامنی غذایی را تأیید کرده است.
تغییرات در بازاریابی و تجارت بینالمللی غلات
جنگ روسیه و اوکراین به طور چشمگیری بر بازاریابی بینالمللی غلات تأثیر گذاشته است. از مهمترین آنها میتوان به حمل و نقل از طریق مسیرهای سنتی دریای سیاه اشاره کرد که اکنون با محدودیتهای ظرفیت مواجه بوده، پرخطرتر شده و با هزینههای بالاتر حمل و نقل دریایی روبرو هستند. همچنین توسعه بنادر جدید در دریای بالتیک نیز در حال انجام است.
علاوه بر این، سیستم بازاریابی بینالمللی از یک بازار متعارف و بسیار رقابتی به بازاری تبدیل شده است که دولت روسیه به طور گستردهتری آن را کنترل میکند. دولت روسیه سیاستهای سهمیهبندی صادرات و حداقل قیمت صادرات را حفظ کرده و اخیراً تعیین کشورهای «دوست» را اعلام کرده است که برای شرایط تجاری مطلوب هدف قرار گرفتهاند.
