تحریمها در نظم نوین جهانی ضعیف میشوند؛ آیا ایران فرصت بازآفرینی قدرت را از دست میدهد؟
ایران در نظم نوین جهانی با تکیه بر اقتصاد مقاومتی و عضویت در بریکس و شانگهای، قدرت خود را در برابر تحریمهای آمریکا افزایش میدهد.
نشست «ایران و تحریم در نظم نوین؛ مولفههای بازآفرینی قدرت» با تاکید بر فرصتهای ناشی از تغییرات نظم جهانی برای کشورمان برگزار شد. صاحبنظران شرکتکننده در این رویداد، بر لزوم بیاثر کردن تحریمها و بهرهگیری از ظرفیتهای داخلی و خارجی برای تقویت جایگاه ایران در نظم نوین جهانی تاکید کردند.
ابعاد نظم نوین جهانی و تاثیر تحریمها
این نشست که به میزبانی «مرکز امور حقوقی بینالمللی ریاست جمهوری» برگزار شد، اولین نشست تخصصی از دوازدهمین همایش سالانه اقتصاد مقاومتی با موضوع «نظم نوین جهانی؛ بازآفرینی قدرت ایران» بود. در این نشست، ابعاد نظم نوین جهانی و همچنین اثرگذاری تحریمها قبل و بعد از شکلگیری این نظم مورد بررسی قرار گرفت.
تحریم؛ ابزار ناکارآمد در نظم سنتی
در این نشست، توکل حبیبزاده، رئیس مرکز امور حقوقی بینالمللی ریاستجمهوری، با تشریح «نظم سنتی» مبتنی بر منشور سازمان ملل، به فروپاشی این نظم و بازگشت روابط بینالملل به سمت قدرتمحوری اشاره کرد. وی ناکارآمدی شورای امنیت و گسترش تحریمهای یکجانبه، بهویژه از سوی آمریکا را نقض اصول بنیادین حقوق بینالملل و عامل بیثباتی نظم موجود دانست. حبیبزاده تاکید کرد تا زمانی که کشور تحریمکننده بر نظام مالی و فناوری جهانی مسلط است، کشور هدف از دام تحریم خارج نمیشود و ایران باید به جای «دور زدن تحریم»، به سمت «بیاثر کردن تحریم» حرکت میکرد. وی همچنین ضرورت ایجاد ائتلاف با کشورهایی مانند اعضای شانگهای و بریکس و تلاش برای «عرفیسازی ممنوعیت تحریمهای یکجانبه» را مورد تاکید قرار داد.
آمریکا؛ بزرگترین تخریبکننده نظم خودساخته
علی فکری، رئیس سابق سازمان سرمایهگذاری و کمکهای اقتصادی و فنی ایران، تحریم را مفهومی سادهسازی شده در ادبیات سیاست خارجی ایران دانست و به تفاوت میان تحریمهای سازمان ملل و محدودیتهای ناشی از پذیرش شروط یک کشور اشاره کرد. وی با تحلیل تحول ساختار جهانی از نظم دو قطبی به تکقطبی و سپس چالش کشیده شدن آمریکا توسط بازیگران نوظهور، تاکید کرد که آمریکا خود به این نتیجه رسیده که نهادهایی چون سازمان تجارت جهانی دیگر منافعش را تامین نمیکنند. فکری با بیان اینکه در نظم جدید همه بازیگران، حتی کوچکترها، قادر به اثرگذاری در شکلگیری ساختار آینده هستند، تحریم را ابزاری دائمی در سیاست خارجی کشورها دانست و ایران را به تعریف مسیرهای جدید و پایدار برای همکاری خارجی و حرکت به سمت راهحلهای «تحریمناپذیر» فراخواند.
درک متفاوت متفکران غربی از نظم نوین
مجید شاکری، کارشناس اقتصاد و مالیه بینالملل، تفاوت اساسی برداشت غربیها از فروپاشی نظم جهانی با درک رایج در ایران را مطرح کرد. وی با اشاره به مقاله «نمودار فیل» برانکو میلانوویچ، معتقد است که عامل اصلی فروپاشی نظم قدیم، واکنش «بازندگان نظم جهانی» است که در بستر تحولات اجتماعی و طبقاتی در خود غرب شکل گرفته است. شاکری هشدار داد که بدترین انتخاب برای ایران بازگشت به مسیرهای قدیمی مانند تلاش برای عضویت در سازمان تجارت جهانی یا بهبود رابطه با دموکراتهای آمریکا است و تاکید کرد که ایران باید «راهحل را بسازد نه اینکه منتظر راهحل بماند». وی همچنین «گذار از الگوی تجارت بینالملل به الگوی دوجانبهگرایی» را راهحل اصلی مقابله با تحریمها دانست.
تضعیف موقعیت ایران در نظم جدید
محمدصادق ترابیفرد، با تاکید بر اینکه وضعیت فعلی ایران حاصل تغییرات بنیادین در نظم جهانی است، بیان کرد که نقش اقتصادی و امنیتی ایران در گذشته بر پایه صادرات نفت شکل گرفته بود که این نقش با دگرگونیهای بزرگ در بازار انرژی و تحولات فناورانه قابل تداوم نیست. وی همچنین به تحلیل این موضوع پرداخت که آمریکا خود یکی از فعالترین بازیگران شکلدهنده به نظم جدید است و انقلاب نفت و گاز شیل نقش ایران در بازار نفت را به شدت تحت فشار قرار داده است. ترابیفرد یکی از معدود روندهای امیدبخش را کاهش تدریجی اثرگذاری تحریمهای آمریکا در نتیجه تغییرات در نظام مالی جهانی دانست، اما معتقد بود ایران تاکنون نتوانسته از این تغییرات بهرهبرداری کند.
خنثیسازی تحریم؛ ضرورتی فنی و عملیاتی
محمد کاظمی، کارشناس روابط بینالملل و تحریم، تاکید کرد که نخستین گام برای واکنش صحیح به شرایط امروز جهان، پذیرش این واقعیت است که نظم جدید جهانی در حال شکلگیری است. وی فروپاشی تدریجی انحصارهایی که زمینه اصلی قدرت تحریم به شمار میرفتند و ایجاد زیرساختها و ابزارهای مالی و تجاری جدید را از ویژگیهای اصلی نظم جدید دانست که موجب کاهش چشمگیر اثرگذاری تحریمها شده است. کاظمی باور دارد که کاهش کارایی تحریمها فرصت مهمی برای کشورهایی مانند ایران است و «خنثیسازی تحریم» یک ضرورت فنی و عملیاتی، نه یک شعار سیاسی است.
سه هدف آمریکا از تحریم ایران
علیرضا خداقلیپور، معاون مدیرکل مرکز مطالعات سیاسی و بینالمللی وزارت امور خارجه، با اشاره به زوال تدریجی نظم قبلی، سه هدف اصلی آمریکا از تحریم ایران را «امنیتیسازی ایران»، «تخلیه قدرت ژئوپلیتیک ایران» و «برهم زدن ثبات و مشروعیت حاکمیت» دانست. وی بر ضرورت تعریف برنامههای اقتصادی مشترک با سایر کشورها، فعالسازی کریدورهایی مانند شمال–جنوب، استفاده هدفمند از ارزهای ملی و همکاری با شرق، بهویژه روسیه و چین، تاکید کرد.
تغییر مولفههای قدرت در نظم جدید جهانی
رضا سهرابی، کارشناس حقوق بینالملل، با بیان اینکه نظم نوین جهانی در حال شکلگیری است، به سه مرحله مواجهه ایران با تحریمها اشاره کرد: «انکار تحریم»، «دور زدن تحریمها» و مرحله جدید «خنثیسازی تحریمها» از طریق تعامل سازنده و فعالانه با دیگر کشورها. وی تاکید کرد که در برابر تحولات نظم جهانی نباید منفعل بود یا آنها را انکار کرد، بلکه باید به صورت فعالانه وارد عمل شد و نقش ایران را در این ساختار در حال گذار بازآفرینی و تقویت کرد.
