اینترنت طبقاتی: ضربه فنی به کدام جناح؟ درس‌هایی از پرونده‌های جهانی
شورای عالی فضای مجازی در راستای تحقق عدالت دیجیتال و رفع تبعیض اینترنتی، رفع فیلترینگ و پیاده‌سازی اینترنت طبقاتی را در دستور کار قرار داد.
زمزمه‌های اجرای طرح "اینترنت طبقاتی" در حالی تقویت می‌شود که هنوز وعده رفع فیلترینگ فضای مجازی به طور کامل عملیاتی نشده است.
رفع فیلترینگ؛ وعده‌ای که نیمه کاره ماند
یکی از شعارهای اصلی مسعود پزشکیان در جریان رقابت‌های انتخابات چهاردهم ریاست جمهوری، رفع فیلترینگ گسترده فضای مجازی بود. اگرچه رئیس جمهور همواره بر ضرورت این اقدام تاکید کرده، اما آنچه تاکنون در عمل مشاهده شده، رفع فیلتر تنها دو اپلیکیشن واتس‌اپ و گوگل پلی است.
شورای عالی فضای مجازی و طرح اینترنت طبقاتی
در روزهای اخیر، اخباری مبنی بر طرح "اینترنت طبقاتی" از پشت درهای بسته شورای عالی فضای مجازی به بیرون درز کرده و در میان افکار عمومی منتشر شده است. این اخبار، حساسیت‌ها را نسبت به موضوع دسترسی‌های متفاوت به اینترنت افزایش داده است. افشاگری‌های اخیر در شبکه‌های اجتماعی نیز بر این نگرانی‌ها افزوده است.
اینترنت طبقاتی چیست؟
اصطلاح "اینترنت طبقاتی" به نوعی تبعیض در دسترسی به اینترنت اشاره دارد. در این مدل، اینترنت با کیفیت، سرعت یا دسترسی کامل‌تر برای برخی اقشار، نهادها یا مناطق خاص ارائه می‌شود، در حالی که برای عموم مردم یا گروه‌هایی دیگر، دسترسی محدودتر، کندتر یا با محدودیت در استفاده از سایت‌ها و خدمات بین‌المللی فراهم می‌گردد.
ویژگی‌های اینترنت طبقاتی
- تفکیک کاربران به دسته‌های مختلف (مانند کاربر عادی، دانشجو، کارمند دولت، خبرنگار، پزشک، مدیر دولتی و غیره).
- ارائه سطوح دسترسی متفاوت به اینترنت آزاد؛ به گونه‌ای که برخی به سایت‌های فیلترشده و خدمات خارجی مانند گوگل، یوتیوب و واتس‌اپ دسترسی داشته باشند و برخی دیگر این امکان را نداشته باشند.
- اختصاص سرعت یا پهنای باند متفاوت بر اساس شغل یا مجوزهای دریافتی.
- لزوم احراز هویت یا ثبت‌نام برای دریافت اینترنت پرسرعت یا آزاد.
انتقادات به طرح اینترنت طبقاتی
منتقدان، طرح اینترنت طبقاتی را نقض آشکار عدالت دیجیتال می‌دانند و معتقدند دسترسی برابر به اینترنت باید حق همگان باشد. این طرح همچنین می‌تواند منجر به تقویت سانسور، محدودسازی آزادی بیان، افزایش شکاف دیجیتال میان اقشار مختلف جامعه و ایجاد رانت اطلاعاتی و تبعیض ساختاری شود.
دیدگاه مدافعان طرح
در مقابل، مدافعان این طرح، ضرورت کنترل فضای مجازی را برای حفظ امنیت، ملاحظات فرهنگی یا مدیریت مصرف ضروری می‌دانند. آن‌ها همچنین معتقدند استفاده از اینترنت باید متناسب با نیاز شغلی افراد باشد و این طرح می‌تواند به حفاظت از داده‌های ملی و توسعه زیرساخت‌های داخلی کمک کند.
تجربه جهانی در مواجهه با اینترنت طبقاتی
در سطح جهانی، مفهوم "اینترنت طبقاتی" یا "نابرابری دیجیتال" در قالب‌های گوناگونی مشاهده می‌شود. تبعیض در دسترسی به اینترنت به دلایل اقتصادی، جغرافیایی، سیاسی یا فنی در کشورهای مختلف وجود دارد.
- چین: دسترسی محدود و کنترل‌شده برای عموم، اما دسترسی آزادتر (غیررسمی) برای مقامات و نخبگان.
- کره شمالی: انحصار داخلی (اینترانت)؛ دسترسی بسیار محدود و کنترل‌شده به اینترنت جهانی تنها برای نخبگان و برخی مقامات.
- آمریکا: طبقاتی اقتصادی؛ ارائه سرعت‌های مختلف با هزینه بیشتر و احتمال تبعیض خدماتی توسط شرکت‌ها.
- هند: محدودیت منطقه‌ای یا طبقاتی اقتصادی؛ قطع اینترنت در برخی ایالت‌ها (مانند کشمیر) و هزینه بالای دسترسی در مناطق روستایی.
- اتحادیه اروپا: تبعیض حداقلی (دسترسی همگانی)؛ قوانین حمایت از بی‌طرفی شبکه و دسترسی برابر با محافظت‌های قانونی روشن.
با وجود تمام انتقادات وارد بر طرح اینترنت طبقاتی، مدافعان آن را تنها راهی برای عبور از فیلترینگ بدون ایجاد تنش‌های آشکار می‌دانند.
