فاجعه خاموش: ناوگان فرسوده بنزین را زهر می‌کند، چرا؟
آلودگی هوا در کلانشهرها با تمرکز بر خودروها، موتورسیکلت‌ها، بنزین و کاتالیست‌ها مورد بررسی قرار گرفت.
یاسر میرزایی، کارشناس حوزه نفت و انرژی، با تشریح ابعاد چندگانه آلودگی هوا در کلانشهرها، بر عوامل کلیدی مؤثر در این پدیده تأکید کرد. وی با بیان اینکه تاکنون تحقیق علمی دقیقی برای تعیین سهم هر عامل در آلودگی هوا منتشر نشده، اظهار داشت که شواهد موجود حاکی از آن است که تصورات عمومی درباره نقش کیفیت بنزین یا موتور خودروها با واقعیت فاصله دارد.
آلودگی هوا؛ نتیجه هم‌افزایی عوامل
میرزایی آلودگی هوا را نتیجه هم‌زمان چند عامل هم‌پوشان دانست و افزود: "تاکنون گزارش جامعی که سهم هریک از این عوامل را مشخص کند منتشر نشده است. برای تحلیل دقیق باید کیفیت سوخت، فرسودگی ناوگان، معاینه فنی، رفتار رانندگان و وضعیت کاتالیست‌ها هم‌زمان دیده شود."
این کارشناس انرژی با اشاره به پیچیدگی موضوع آلایندگی در کلانشهرها، توضیح داد: "خودروهایی که موفق به اخذ معاینه فنی می‌شوند، طبق آزمون خروجی اگزوز، در محدوده استاندارد قرار دارند و همین بنزین موجود می‌تواند بدون ایجاد آلایندگی سوزانده شود." وی در عین حال خاطرنشان کرد که تعداد قابل توجهی از خودروها در تهران بدون معاینه فنی تردد می‌کنند که سهم واقعی و قابل اندازه‌گیری در آلودگی هوا دارند.
معضل نصب کاتالیست موقت برای اخذ معاینه فنی
یکی دیگر از مشکلات مطرح شده توسط میرزایی، استفاده از تمهیدات موقت از سوی برخی مالکان خودروها، مانند نصب کاتالیست در زمان مراجعه برای معاینه فنی بود. وی تصریح کرد: "برخی افراد به‌طور موقت کاتالیست نصب می‌کنند تا فقط آزمون را با موفقیت طی کنند در حالی که شرایط رانندگی و وضعیت موتور خودروها با لحظه آزمون متفاوت است و این رفتار سنجش آلایندگی را مختل می‌کند."
وی در خصوص مصرف بالای سوخت در خودروهای داخلی، ادعای خودروسازان مبنی بر تأثیر کیفیت بنزین بر این موضوع را قابل دفاع ندانست و گفت: "خودروهای خارجی با همین بنزین، در هر ۱۰۰ کیلومتر ۵ لیتر بنزین مصرف می‌کنند در حالی که بسیاری از خودروهای تولید داخل بالای ۱۰ لیتر مصرف بنزین دارند."
نقش موتورسیکلت‌های فرسوده در آلودگی هوا
کارشناس انرژی، بخش قابل توجهی از آلایندگی را به موتورسیکلت‌های فاقد استاندارد نسبت داد و اظهار داشت: "این گروه از موتورسیکلت‌ها نه تنها معاینه فنی و کاتالیست ندارند، بلکه مصرف سوخت و میزان تولید آلاینده‌های سمی آنها نیز بالاست." میرزایی ادامه داد: "اگرچه سهم موتورسیکلت‌ها از ایجاد آلودگی هوا کم‌برآورد شده، اما در حقیقت در کلانشهرهایی چون تهران بسیار بالاست."
وی راهکار را دو مسیر "تعویض ناوگان به سمت موتورسیکلت‌های برقی" و "گسترش اجباری کاتالیست" دانست و خاطرنشان کرد: "حتی اگر دولت کاتالیست رایگان بدهد، باز هم نسبت هزینه-فایده آن مثبت است زیرا پیش از این نصب کاتالیست بر خودروهای سنگین تهران با موفقیت انجام شد که اثر جدی در کاهش آلاینده‌ها داشت."
علت افت میانگین اکتان بنزین؛ فشار تولید
در خصوص کیفیت بنزین و نقش آن در آلایندگی هوا، وی توضیح داد: "اگر کشور روزانه فقط به ۱۰۰ میلیون لیتر بنزین نیاز داشت، امکان عرضه بنزین با اکتان ۹۰ یا ۹۱ فراهم بود اما وقتی باید ۱۲۰ میلیون لیتر بنزین تولید شود تا نیاز روزانه مرتفع گردد، برای تأمین حجم، به ناچار از میانگین اکتان کاسته می‌شود. این کاهش کیفیت، محصول فشار تولید است."
میرزایی فروش گسترده اکتان‌افزاهای بی‌کیفیت را نشانه نبود نظارت دانست و اعلام کرد: "این محصولات ممکن است اکتان را بالا ببرند، اما ترکیبات آروماتیکی و سایر عناصر خطرناکشان که ممکن است توسط کاتالیست‌های خودرو نیز جذب نشوند، در این محصولات اندازه‌گیری نمی‌شود؛ یعنی این بازار در عمل رها شده است." وی عرضه بنزین سوپر وارداتی با اکتان ۹۵ را راه حلی دوگانه توصیف و اضافه کرد: "این محصول در گام نخست پاسخ به تقاضای واقعی بخشی از خودروهای حساس است و در گام بعدی جایگزین‌کردن یک محصول استاندارد یورو ۵ با بازار مغشوش و غیرقابل نظارت اکتان‌افزاها به شمار می‌رود."
بنزین سوپر؛ فراتر از سوخت خودروهای لوکس
کارشناس حوزه نفت و انرژی تأکید کرد: "دامنه مصرف‌کنندگان بنزین سوپر گسترده است و بسیاری از رانندگان از بنزین سوپر به‌عنوان یک ترکیب‌کننده برای بالا بردن اکتان کل باک استفاده می‌کنند. این روش امن‌تر و قابل نظارت‌تر از استفاده از اکتان‌افزاهای غیررسمی است."
میرزایی در پایان خاطرنشان کرد: "کیفیت بنزین در میزان آلودگی اثر دارد اما عامل اصلی نیست. مشکل آلودگی در ایران، قبل از هر چیز، فقدان معاینه فنی، گستردگی موتورسیکلت‌های فرسوده و ناکارآمدی نظارت است. اصلاح سوخت بدون اصلاح ناوگان، مسئله را حل نمی‌کند."
