فقر شاغلان؛ زنگ خطر مهیب برای اشتغال حمایتی!

نشست «اشتغال حمایتی؛ از وابستگی تا توانمندسازی و پایداری اشتغال» با حضور پژوهشگران و مدیران نهادهای حمایتی برگزار شد. در این نشست، بر لزوم بازنگری در رویکردهای اشتغال‌زایی و توانمندسازی مددجویان تأکید شد.

تغییر ماهیت اشتغال و چالش‌های فقر

سیّدهادی موسوی‌نیک، پژوهشگر حوزه فقر و رفاه اجتماعی، در این نشست با اشاره به وضعیت نامطلوب اقتصادی کشور، بر اهمیت سیاست‌های کلان و برنامه‌ریزی‌های توسعه تأکید کرد. وی خاطرنشان ساخت که ماهیت اشتغال در دنیای امروز تغییر کرده و صرف شاغل بودن، تضمین‌کننده خروج از فقر نیست. طبق آمارهای مرکز آمار ایران، 56 درصد خانواده‌های زیر خط فقر، سرپرست شاغل دارند که نشان‌دهنده پدیده «خانواده‌های شاغلِ فقیر» است. موسوی‌نیک همچنین بر لزوم ارزیابی اثربخشی سیاست‌ها و برنامه‌های فقرزدایی و نقش سازمان برنامه و بودجه در این زمینه تأکید کرد. وی با استناد به گزارشی از مرکز پژوهش‌های مجلس، میزان خودکفایی مددجویان کمیته امداد در هشت سال گذشته را حدود 2.6 درصد اعلام کرد که بخش عمده‌ای از این خودکفایی از طریق وام‌های اشتغال‌زایی صورت گرفته است.

توانمندسازی؛ مأموریت اصلی کمیته امداد

مرتضی فیروزآبادی، مدیرعامل بنیاد حیات کمیته امداد امام خمینی (ره)، اصلی‌ترین مأموریت این نهاد را «توانمندسازی و ایجاد درآمد باثبات» دانست. وی از بازنگری اساس‌نامه کمیته امداد در سال 1394 و ابلاغ آن توسط مقام معظم رهبری به عنوان نقطه عطفی در تمرکز بر این مأموریت یاد کرد. فیروزآبادی، تجربه شکست، نداشتن سرمایه اولیه، پراکندگی جغرافیایی و سکونت در مناطق دورافتاده را از خصایص عمومی مخاطبان اشتغال امداد برشمرد. وی دلایل تشکیل بنیاد حیات را فاصله گرفتن امور اشتغال از فضای اداری، ضرورت تعامل با بخش خصوصی، توسعه فعالیت‌های پیشینی و پسینی، سنتی بودن رسته‌های شغلی و نیاز به نوآوری و فناوری، و ایجاد فرماندهی واحد در فعالیت‌های اشتغال عنوان کرد. مدیرعامل بنیاد حیات، مجموع اشتغال‌های ایجاد شده توسط کمیته امداد را 205706 شغل اعلام کرد که شامل 60811 شغل از طریق راهبرها و زنجیره‌ها، 133676 شغل از طریق خوداشتغالی و 11219 شغل از طریق کاریابی بوده است. فیروزآبادی در خصوص راهکارها، پیشنهاداتی چون تعیین سهم مشخصی از تسهیلات برای جامعه هدف کمیته امداد و بهزیستی در قانون بودجه، کاهش تعداد دستگاه‌های تصمیم‌گیر و سپردن آن به شورای عالی اشتغال، تناسب سرانه تسهیلات با هدف اشتغال، و تغییر سیاست‌های مشوق کاریابی به سمت یارانه دستمزد را مطرح کرد.

ظرفیت محدود و رویکرد کیفی در اشتغال بهزیستی

آرزو ذکایی‌فر، رئیس مرکز توسعه کارآفرینی، اشتغال و توانمندسازی سازمان بهزیستی کشور، با اشاره به دو میلیون نفر مددجوی واجد شرایط اشتغال و 500 هزار نفر جویای کار، ظرفیت ایجاد حداکثر 70 هزار شغل در سال را بر اساس زیرساخت‌ها و بودجه موجود اعلام کرد. وی این میزان را ناکافی برای پوشش 500 هزار نفر جویای کار دانست و پیش‌بینی کرد که حداقل هفت سال زمان برای این منظور نیاز است. ذکایی‌فر، رویکرد غالب در کشور را «مدل بودجه‌ای» و وابسته به اعتبارات سالیانه دانست که منجر به ناپایداری اشتغال مددجویان می‌شود. وی تأکید کرد که توانمندسازی، رویکردی کیفی و چندوجهی است و نباید صرفاً به ایجاد اشتغال محدود شود. ذکایی‌فر عملکرد سال 1403 سازمان بهزیستی را ایجاد 50 هزار شغل (در مجموع با احتساب منابع دیگر 70518 شغل) اعلام کرد که 67 درصد در شهرها و 33 درصد در روستاها بوده است. وی برای عبور از ناپایداری به تاب‌آوری، پیشنهاداتی مانند بازطراحی مدل پرداخت تسهیلات به صورت مرحله‌ای، ایجاد نهاد راهبری پس از اشتغال، اتصال به زنجیره تأمین و فروش، افزایش سرمایه اجتماعی شغلی، و همکاری منسجم با سازمان فنی و حرفه‌ای و بخش خصوصی را ارائه داد. ذکایی‌فر پایداری شغلی مددجویان را مسیری تدریجی از وابستگی تا خوداتکایی دانست و عامل تعیین‌کننده آن را پشتیبانی نهادی و اجتماعی در دو سال نخست اشتغال، نه صرفاً تسهیلات مالی، قلمداد کرد.