افشاگری: سامانه سپتام چطور اعتماد عمومی را سلب و نظارت تصویری را به کابوس بدل کرد؟

سامانه ملی «سپتام» با هدف ارتقای مشروعیت و اعتماد عمومی در حوزه نظارت تصویری، گامی راهبردی در نظام حکمرانی امنیتی ایران محسوب می‌شود. این سامانه با استانداردسازی تجهیزات، شفاف‌سازی فرآیندها و ایجاد سازوکارهای ارزیابی بی‌طرفانه، تلاش دارد تا نظارت تصویری را از یک ابزار صرفاً فنی به سیاستی عمومی با پشتوانه اجتماعی و حقوقی تبدیل کند.

تحول نظارت تصویری؛ از ابزار فنی به سیاست عمومی

سامانه سپتام (سامانه پایش تصویری اماکن) به عنوان یک ابتکار نهادی، در راستای پیوند میان امنیت ملی، حقوق شهروندی و اعتماد اجتماعی راه‌اندازی شده است. این سامانه با بررسی کیفیت تجهیزات، امنیت داده‌ها و نحوه نصب، تاییدیه‌ای رسمی صادر می‌کند که نشان‌دهنده انطباق دوربین‌های مورد استفاده با الزامات ملی و استانداردهای امنیتی است. سپتام نه‌تنها به تقویت کارآمدی سامانه‌های نظارت تصویری کمک می‌کند، بلکه به فرآیند مشروع‌سازی این نظارت در نگاه جامعه نیز یاری می‌رساند.

مبانی نظری؛ اعتماد اجتماعی و مشروعیت حقوقی

اعتماد اجتماعی، عاملی بنیادین در علوم اجتماعی است که بر باور افراد به نقش مؤثر دیگران در دستیابی به اهداف گوناگون تأکید دارد. این اعتماد، پیش‌شرط شکل‌گیری همکاری اجتماعی و انسجام نظام اجتماعی است. در حوزه نظارت تصویری، اعتماد زمانی شکل می‌گیرد که شهروندان احساس کنند این نظارت در راستای منافع عمومی بوده و از آن سوءاستفاده نخواهد شد.

مشروعیت در هر نظام نظارتی به معنای پذیرش اجتماعی و حقوقی آن است. ماکس وبر، مشروعیت را در سه قالب سنتی، کاریزماتیک و عقلانی–قانونی تعریف می‌کند. مشروعیت عقلانی–قانونی زمانی محقق می‌شود که اقدامات نهادهای حاکمیتی بر اساس قوانین شفاف، استانداردهای عادلانه و فرآیندهای پاسخگو صورت گیرد. از منظر اجتماعی نیز، مشروعیت زمانی حاصل می‌شود که نظارت تصویری نه به عنوان ابزاری برای محدود کردن آزادی‌های فردی، بلکه به عنوان سازوکاری برای حمایت از امنیت جمعی تلقی شود.

جایگاه حقوقی و کارکردهای سامانه سپتام

سامانه سپتام بر اساس الزامات نهادهای انتظامی و در تعامل با دستگاه‌های قضایی ایجاد شده و دریافت مجوز فعالیت یا تمدید آن در بسیاری از اصناف منوط به اخذ تاییدیه سپتام است. این موضوع نشان‌دهنده جایگاه رسمی و الزام‌آور این سامانه در ساختار حقوقی کشور است.

گواهی صادره از سپتام فراتر از یک مجوز فنی، به عنوان سند رسمی قابلیت استناد در مراجع انتظامی و قضایی را دارد. به عبارت دیگر، در صورتی که از تصاویر ضبط‌شده به عنوان مدرک استفاده شود، داشتن تاییدیه سپتام می‌تواند مشروعیت حقوقی آن مدرک را تضمین کند.

ابعاد اجتماعی و فرهنگی؛ افزایش اعتماد و چالش‌های پذیرش

وجود گواهی سپتام می‌تواند به شهروندان اطمینان دهد که داده‌های تصویری آن‌ها به طور ایمن و قانونی ذخیره و در زمان نیاز بازیابی و قابل استفاده می‌شود. همچنین، سطح دسترسی تنها برای افراد مجاز بوده و محرمانگی داده‌ها حفظ می‌شود. این امر احساس امنیت را افزایش داده و از نگاه انتقادی به نظارت تصویری می‌کاهد.

کسب‌وکارهایی که موفق به دریافت تاییدیه سپتام می‌شوند، گامی فراتر از نصب ساده دوربین‌های مداربسته برداشته‌اند. این تاییدیه نشان می‌دهد که آن‌ها نه تنها به مقررات رسمی و الزامات امنیتی پایبند هستند، بلکه برای ایجاد فضایی شفاف، ایمن و قابل اعتماد نیز سرمایه‌گذاری کرده‌اند. این اقدام باعث می‌شود این واحدها در برابر نهادهای نظارتی و مراجع قضایی از اعتبار بیشتری برخوردار باشند.

با این حال، پذیرش اجتماعی سپتام با چالش‌هایی روبرو است. ناآگاهی بسیاری از صاحبان کسب‌وکار از جزئیات الزامات قانونی و استانداردهای فنی، فرآیند دریافت تاییدیه را برای آنان پیچیده و زمان‌بر جلوه می‌دهد. همچنین، نگرانی‌های شهروندان نسبت به تمرکز بیش از حد داده‌های تصویری در یک بستر ملی، چالشی دیگر در پذیرش اجتماعی سپتام محسوب می‌شود.

سپتام؛ ستون فقرات حکمرانی داده و امنیت

سامانه سپتام با ایجاد یک مرجع رسمی و تخصصی برای ارزیابی تجهیزات، فرآیند نظارت تصویری را از یک اقدام صرفاً امنیتی به یک سیاست عمومی مشروع ارتقا داده است. این سامانه با شفاف‌سازی استانداردها، ایجاد امکان ارزیابی بی‌طرفانه و تضمین قابلیت استناد حقوقی داده‌ها، به مشروعیت‌بخشی فرآیند نظارت کمک می‌کند.

در افق آینده، سپتام می‌تواند به یکی از ارکان کلیدی حکمرانی داده در ایران بدل شود. پیوند این سامانه با زیرساخت‌های شهر هوشمند، سامانه‌های قضایی، صنایع داخلی و نظام‌های پیش‌بینی امنیتی، ظرفیت آن را برای تبدیل شدن به یک نهاد داده‌محور و تحلیلی افزایش می‌دهد. با این تحول، سپتام می‌تواند از مرحله «ثبت و کنترل» به مرحله «تحلیل و تصمیم‌سازی» ارتقا یابد و نقشی فعال در مدیریت ریسک، پیش‌بینی جرم و ارتقای تاب‌آوری شهری ایفا کند.