گاز ف، پای امنیت ملی را لرزاند!
تأمین پایدار گاز زمستانی با ذخیره‌سازی، مدیریت مصرف و دیپلماسی انرژی.
با آغاز فصل سرما، دغدغه تأمین پایدار گاز خانگی و صنعتی بار دیگر در کانون توجه قرار گرفته است. ایران با وجود برخورداری از ذخایر عظیم گاز طبیعی، به ویژه در میدان مشترک پارس جنوبی، همواره با چالش‌هایی در تأمین نیاز فزاینده در ایام سرد سال روبرو است. این چالش‌ها ریشه در عوامل فنی، مدیریتی و اوج مصرف فصلی دارند و نیازمند راهکارهای پایدار هستند.
پیک مصرف زمستانی؛ اوج تقاضا و حساسیت شبکه
در روزهای سرد سال، تقاضای گاز در بخش خانگی و تجاری از صنایع پیشی می‌گیرد. همچنین، تولید برق که بخش عمده‌ای از آن با گاز طبیعی انجام می‌شود، بر حجم مصرف می‌افزاید. در شرایط یخبندان شدید، مصرف روزانه گاز خانگی می‌تواند از مرز ۷۰۰ میلیون متر مکعب فراتر رفته و در سناریوهای حاد به ۸۰۰ میلیون متر مکعب نیز برسد. هرگونه اختلال در تولید یا انتقال گاز، به سرعت منجر به قطع گاز صنایع، کاهش تولید برق و افزایش مصرف سوخت‌های مایع در نیروگاه‌ها می‌شود که پیامدهای اقتصادی و زیست‌محیطی نامطلوبی به همراه دارد.
پارس جنوبی؛ قلب تپنده تولید گاز ایران
میدان پارس جنوبی، با تأمین بیش از ۷۰ درصد گاز کشور، ستون فقرات تولید گاز ایران محسوب می‌شود. با این حال، افت فشار طبیعی مخزن در طول زمان، نیازمند اقدامات فنی از جمله نصب کمپرسورهای فشارافزا و حفاری چاه‌های جایگزین است. تأخیر در اجرای این اقدامات، تولید زمستانی را تحت تأثیر قرار داده و حاشیه امنیت شبکه را کاهش می‌دهد. تکمیل فازهای جدید پارس شمالی و افزایش ضریب بازیافت فازهای قدیمی، برای جبران شکاف احتمالی تولید در زمستان ضروری است.
میادین بومی؛ ظرفیت‌های مغفول مانده
میادینی چون کیش و فرزاد B، در کنار پارس جنوبی، پتانسیل بالایی برای اصلاح توازن سبد تولید گاز دارند. این میادین، به ویژه در نزدیکی مناطق مصرف، می‌توانند نقش مهمی در تأمین نیاز در پیک مصرف ایفا کنند. با این حال، توسعه این میادین نیازمند سرمایه‌گذاری قابل توجه در زیرساخت‌های فرآوری و انتقال است. تأخیر در بهره‌برداری از این ظرفیت‌ها، فرصت‌های تولید گاز در زمان نیاز را از دست رفته می‌سازد.
ذخیره‌سازی زیرزمینی؛ بیمه ناپیدای زمستان
ذخیره‌سازی گاز در مخازن زیرزمینی، راهکاری کلیدی برای پوشش فاصله زمانی بین عرضه و تقاضا است. ایران در حال حاضر دو انبار فعال سراجه و شوریجه را در اختیار دارد، اما ظرفیت برداشت روزانه و "گاز کارکردی" این انبارها، برای پاسخگویی به نیاز پیک مصرف در شرایط بحرانی، کافی نیست. توسعه انبارهای جدید و افزایش ظرفیت برداشت از انبارهای موجود، برای مقابله با یخبندان‌های طولانی‌مدت ضروری است.
شبکه انتقال؛ شاه‌راهی نیازمند تقویت
شبکه ملی گاز ایران، با وجود گستردگی، در شرایط اوج مصرف زمستان با چالش‌های فشار مواجه می‌شود. افزایش تعداد و ظرفیت ایستگاه‌های تقویت فشار، به ویژه در مسیرهای طولانی و مناطق مرتفع، برای حفظ فشار کافی در خطوط انتقال ضروری است. ارتقای سامانه‌های پایش بلادرنگ (Real-Time Monitoring) نیز به اپراتورها امکان می‌دهد تا با پیش‌بینی مصرف، به‌صورت پیش‌دستانه اقدام کنند.
صنایع و نیروگاه‌ها؛ هزینه تعدیل تقاضا
رویه رایج در زمستان، کاهش یا قطع گاز صنایع پرمصرف و جایگزینی آن با سوخت مایع در نیروگاه‌هاست. این سیاست، ضمن جلوگیری از سرمازدگی خانوارها، منجر به کاهش تولید صنعتی، کاهش صادرات و افزایش آلودگی هوا می‌شود. توسعه سوخت پشتیبان برای صنایع و تبدیل نیروگاه‌ها به سیکل ترکیبی، راهکارهایی پایدار برای کاهش وابستگی به گاز طبیعی در زمستان محسوب می‌شوند.
مدیریت سمت تقاضا؛ بهینه‌سازی هوشمندانه
صرفه‌جویی خانگی بدون ابزار و انگیزه کافی، تنها یک شعار باقی می‌ماند. استفاده از کنتورهای هوشمند، اعمال تعرفه‌های پلکانی-افزایشی متناسب با اقلیم و الگوی مصرف، و ارائه مشوق برای نوسازی تجهیزات گرمایشی، از جمله راهکارهای هوشمندانه برای مدیریت سمت تقاضا است. همچنین، بهسازی عایق حرارتی ساختمان‌ها در مناطق سردسیر، تأثیر بسزایی در کاهش بار اوج مصرف خواهد داشت.
برون‌مرزی؛ دیپلماسی انرژی در زمستان
تعهدات صادراتی گاز در زمستان، به دلیل افزایش تقاضای داخلی، با چالش مواجه می‌شود. انعطاف‌پذیری در قراردادهای صادراتی و توسعه سوآپ‌های هوشمند منطقه‌ای، می‌تواند به تأمین مقطعی گاز مورد نیاز ایران کمک کند. با این حال، اولویت اصلی در مذاکرات برون‌مرزی، تأمین امنیت انرژی داخلی است.
تأمین مالی؛ موتور محرکه توسعه
اجرای پروژه‌های توسعه‌ای در صنعت گاز، نیازمند سرمایه‌گذاری هنگفت است. نرخ‌گذاری دستوری قیمت گاز، بازگشت سرمایه را برای بخش خصوصی دشوار می‌سازد. استفاده از مدل‌های قراردادی منعطف، انتشار اوراق پروژه و جذب سرمایه داخلی، راهکارهایی برای تأمین مالی پایدار پروژه‌های توسعه‌ای در صنعت گاز محسوب می‌شوند.
فناوری و تحول دیجیتال؛ ارتقای کارایی شبکه
به‌کارگیری فناوری‌های نوین مانند کنتورهای هوشمند، سامانه‌های پایش خوردگی خطوط و پلتفرم‌های دیجیتال برای مدیریت دارایی‌ها، می‌تواند کارایی شبکه گاز را در شرایط سخت بهبود بخشد. همچنین، بومی‌سازی تجهیزات حیاتی، وابستگی به تأمین قطعات یدکی خارجی را کاهش داده و ریسک شبکه را در اوج فصل سرما، به حداقل می‌رساند.
محیط زیست؛ هزینه پنهان ناتوانی در تأمین
استفاده از سوخت مایع به جای گاز طبیعی در نیروگاه‌ها، منجر به افزایش آلودگی هوا می‌شود. تخصیص سهمیه سوخت مایع تنها به نیروگاه‌های مجهز به سیستم‌های کنترل آلودگی و کاهش نشتی متان در شبکه، از اولویت‌های جدی در حفظ محیط زیست است.
حقوق مصرف‌کننده؛ قرارداد اجتماعی گاز
اطلاع‌رسانی شفاف و پیش‌نگر درباره وضعیت شبکه، نقشه‌های تعاملی وضعیت فشار در شهرها و اعلام برنامه‌های تعمیرات، اعتماد عمومی را افزایش می‌دهد. طراحی معافیت‌های هدفمند برای اقشار آسیب‌پذیر و اعمال تعرفه‌های بازدارنده برای مشترکان پرمصرف، از اصول عدالت انرژی است.
نقشه راه زمستان آرام؛ گامی بسوی ثبات
دستیابی به زمستان آرام، نیازمند اقداماتی موازی از جمله تثبیت تولید، جهش در ذخیره‌سازی، تقویت زیرساخت، اصلاح سمت تقاضا، مدیریت صادرات و تأمین مالی پایدار است. ایران با بهره‌گیری از ظرفیت‌های فنی و مدیریتی خود، قادر به تبدیل "گاز پایدار" از شعار به واقعیت است، به شرطی که با انضباط فنی، مالی و حکمرانی، اولویت تأمین گرمای مردم را در سردترین شب‌های سال، مد نظر قرار دهد.
