بنزین سهمیه‌بندی می‌شود؟ افشاگری تکان‌دهنده از طرح محرمانه دولت برای نجات اقتصاد!
ناترازی بنزین ناشی از مصرف و یارانه آن نیازمند اصلاح مصرف در اقتصاد ایران است.
چالش ناترازی بنزین؛ کارشناس انرژی سه راهکار دولت را ارزیابی کرد
مصرف بی‌رویه بنزین؛ تهدیدی ساختاری برای اقتصاد ایران
مصرف بی‌رویه بنزین سال‌هاست که به یکی از چالش‌های ساختاری اقتصاد ایران تبدیل شده است. این در حالی است که کشورمان با وجود دارا بودن ذخایر عظیم نفتی، در بخش مصرف سوخت، به‌ویژه بنزین، همواره با ناترازی مواجه است. ظرفیت پالایشی کشور حدود 110 میلیون لیتر در روز است، اما مصرف روزانه بنزین در برخی ایام تابستان 1404 از مرز 155 میلیون لیتر نیز عبور کرده و کشور را به واردات مجدد بنزین سوق داده است. این وضعیت نه‌تنها منابع ارزی کشور را مستهلک می‌کند، بلکه محیط‌زیست شهری را نیز با آلودگی گسترده روبه‌رو ساخته است.
واکنش‌های اجتماعی و سیاسی به قیمت بنزین؛ عاملی بازدارنده در اصلاحات
هرگونه بحث درباره افزایش قیمت بنزین در فضای عمومی کشور با واکنش اجتماعی و سیاسی شدیدی مواجه می‌شود و دولت‌ها نیز از ترس تکرار تجربه آبان 1398، صرفاً به تکذیب افزایش قیمت بسنده می‌کنند. در چنین شرایطی، پرونده اصلاح مصرف بنزین بار دیگر بر روی میز دولت قرار گرفته است، اما تجربه نشان داده که سیاست‌های صرفاً قیمتی، به‌دلیل عدم درک ماهیت مصرف، هیچ‌گاه به کاهش واقعی تقاضا منجر نشده‌اند و تنها موجب افزایش تورم عمومی و نارضایتی اجتماعی می‌شوند.
بررسی سه طرح اصلاحی؛ از افزایش قیمت تا بنزین سهمیه‌ای
در ادامه، سه طرح مطرح شده بر روی میز دولت برای اصلاح وضعیت بنزین مورد ارزیابی قرار گرفت:
طرح اول: افزایش قیمت بنزین متناسب با تورم
این طرح، مشابه سال 98، صرفاً منجر به افزایش قیمت خواهد شد و ممکن است تنها به اندازه تورم تعدیل شود، اما مسئله ناترازی بنزین باقی خواهد ماند. همچنین، به دلیل اختلاف شدید قیمتی بین بنزین یارانه‌ای و بنزین آزاد، مسئله سیگنال‌دهی قیمتی برای کاهش مصرف بنزین حداقل تا دهه‌ها به وقوع نخواهد پیوست.
طرح دوم: افزایش پلکانی قیمت بنزین (بنزین سه‌نرخی)
این طرح، محدودیت مصرف بر بنزین 1500 تومانی و 300 هزار تومانی خواهد گذاشت. با پایان یافتن سهمیه مذکور، مردم باید بنزین را با قیمتی بالاتر، نظیر 8، 10 یا حتی 15 هزار تومان معامله کنند. این مدل نیز به دلیل محدودیت مصرف و عدم تمایز بین مصرف شخصی و مصرف صنعت حمل و نقل، منجر به گران شدن و تحمیل تورم به سفره مردم خواهد شد.
طرح سوم: بنزین به نفر؛ راهکاری عادلانه و تشویق‌کننده صرفه‌جویی
این طرح، مصرف شخصی را از مصرف صنعت حمل و نقل مجزا می‌کند. با انتقال مستقیم یارانه سوخت به هر فرد، دو هدف کلیدی دنبال می‌شود: عدالت در توزیع و بهینه‌سازی داوطلبانه مصرف. در این طرح، هر ایرانی روزانه معادل یک لیتر بنزین یارانه‌ای (ماهانه 30 لیتر) اعتبار انرژی دریافت می‌کند. یک خانواده چهار نفره در ماه 120 لیتر سهمیه یارانه‌ای خواهد داشت که می‌تواند آن را مصرف یا در بورس انرژی به قیمت نزدیک به نرخ آزاد بفروشد. به این ترتیب، افراد فاقد خودرو نیز از یارانه ملی بنزین منتفع خواهند شد و انگیزه اقتصادی برای کاهش مصرف بنزین در میان صاحبان خودرو ایجاد می‌شود. اعتبار بنزینی، برخلاف یارانه نقدی، ارزش خود را در برابر تورم از دست نمی‌دهد، زیرا متناسب با تغییر قیمت بنزین در بازار آزاد، ارزش ریالی آن نیز افزایش می‌یابد. در این نظام، به جای اجبار یا تهدید، انگیزه داوطلبانه صرفه‌جویی ایجاد می‌شود؛ خانوارهایی که کمتر از سهمیه خود مصرف کنند، می‌توانند مازاد آن را بفروشند و از سود حاصل بهره‌مند شوند. صنعت حمل و نقل نیز به صورت مجزا مصرف خود را با سوخت جایگزین بنزین تأمین خواهد کرد که موجب می‌شود مصرف صنعت حمل و نقل با LPG، CNG و برق تأمین شود.
نتیجه‌گیری؛ بنزین به نفر؛ بهترین گزینه برای اصلاح وضعیت
کارشناس انرژی در پایان، بهترین گزینه را "بنزین به نفر" معرفی کرد و افزود: این طرح صرفاً افزایش قیمت بنزین را مطرح نمی‌کند، بلکه موجب عدالت در توزیع یارانه بنزین نیز می‌شود. با مصرف فعلی بنزین، هشت دهک از اعطای روزانه یک لیتر بنزین به هر نفر سود خواهند برد. مهم‌تر از همه، مردم در اصلاح وضعیت بنزین بازنده نخواهند بود و تمام منافع حاصل از اصلاح قیمت بنزین مستقیماً به جیب مردم خواهد رفت. از همه مهم‌تر، انگیزه اقتصادی برای بهینه‌سازی مصرف رقم خواهد خورد.
